Erich Fried «Κόβοντας με τα δόντια το κεφάλι της ποίησης», μετάφραση: Γιώργος Λίλλης, Άκης Παραφέλας, εκδόσεις Ενύπνιο, 2024
«Απέκτησα για πρώτη φορά πολιτική συνείδηση το 1927. Ήταν η χρονιά των δολοφονιών στο Schattendorf της Βιέννης με τις δίκες των πρωτοναζί που είχαν σκοτώσει έναν ανάπηρο και ένα παιδί σε μια σοσιαλιστική διαδήλωση. Ο δικαστής που συμπονούσε πολύ περισσότερο τους δολοφόνους παρά τα θύματα, τους είχε αθωώσει και τώρα η υπόθεση ερχόταν στο Ανώτατο Δικαστήριο. Από την πλευρά τους, οι εργάτες στη Βιέννη είπαν: “Αν τους αθωώσουν ξανά θα υπάρξει πρόβλημα”, και αθωώθηκαν ξανά και την επόμενη μέρα έγινε μεγάλη διαδήλωση και επενέβη η αστυνομία. Υπήρξαν συμπλοκές […] έγινε σοβαρή μάχη. Ένας αστυνομικός και 86 εργάτες σκοτώθηκαν και το Μέγαρο της Δικαιοσύνης τυλίχτηκε στις φλόγες. Η ημέρα ονομάστηκε Vienna blutiger Freitag —Ματωμένη Παρασκευή— και έτυχε να βρεθώ στην πόλη με τη μητέρα μου».
Η παραπάνω μαρτυρία αναφέρεται στα γεγονότα της 15ης και 16ης Ιουλίου του 1927, όπου απαλλάχθηκαν των κατηγοριών δύο μέλη της φασιστικής οργάνωσης Frontkampferbund, οι οποίοι στις 30 Ιανουαρίου είχαν στήσει ενέδρα σε ειρηνική διαμαρτυρία εργατών σκοτώνοντας έναν ανάπηρο πολέμου και έναν οχτάχρονο. Η μαρτυρία ανήκει στον ποιητή Έριχ Φριντ (1921 - 1988) και αποτελεί μέρος συζήτησής του με τον άγγλο μεταφραστή του Στιούαρντ Χουντ για το New Left Review (τ. 173).
Ο Φριντ ήταν αυστριακής καταγωγής, από Εβραίους γονείς, ο πατέρας του οποίου δολοφονήθηκε από την Γκεστάπο. Ο Φριντ κέρδισε μεγάλη δημοφιλία στον γερμανόφωνο κόσμο ως ένας από τους σημαντικότερους μεταπολεμικούς ποιητές για την πολιτική διάσταση του έργου του. Ένα έργο που στην Ελλάδα γνωρίζουμε καλύτερα από το 1980 κι έπειτα, μεταξύ άλλων, από τις μεταφράσεις του Γιώργου Χουλιάρα και του Δημοσθένη Κούρτοβικ, με πλέον αναγνωρίσιμο το ποίημα «Άκου Ισραήλ». Για να φτάσουμε στην πρόσφατη έκδοση που ανθολογεί ποίηση του, σε μετάφραση των Γιώργου Λίλλη και Άκη Παραφέλα με τίτλο «Κόβοντας με τα δόντια το κεφάλι της ποίησης». Την πολυσέλιδη έκδοση συνοδεύει ενημερωμένο σημείωμα του Παραφέλα, αλλά και κείμενο του Φριντ (μτφρ. Φ. Πατεινάρη).
Το κρίσιμο είναι πως διατρέχοντας το βιβλίο αντιλαμβανόμαστε πόσο αγέραστη είναι αυτή η ποιητική φωνή, πόσο έτοιμη να κινητοποιήσει και να παρέμβει. Στο ποίημα «Τρεις δηλώσεις για την υπεράσπιση ενός σκοπού ζωής» διαβάζουμε το credo του ποιητή: «Το αν είναι καλός μαρξιστής/ αμφισβητείται/ όμως θα ήταν ίσως χρήσιμο να υπήρχαν/ περισσότεροι εν αμφιβόλω μαρξιστές/ για να δώσουν πάλι ζωή/ στην αμφιβολία απέναντι σε όλα/ στη λαχτάρα μας για το μέλλον/ στην υπόθεση της επανάστασης».
Ο Φριντ, ποιητής πρώτης γραμμής, υπηρέτησε τη γλώσσα και το κοινωνικό όραμα με τον λιτό τρόπο της τέλειας ισορροπίας αισθητικού και πολιτικού. Στο επίμετρο ο Φριντ γράφει: «Η λογοτεχνία μπορεί να αλλάξει τους ανθρώπους […] κρατώντας σε εγρήγορση τις σκέψεις και τα συναισθήματα των ανθρώπων».
Η σύρτις συμφωνεί και αποσύρεται μ’ ένα ποίημα:
Τρεις ερωτήσεις συγχρόνως
Επιτρέπεται ένα ποίημα
σ’ έναν κόσμο που
μάλλον βυθίζεται
στην συντριβή του
να είναι ακόμα απλό;
Επιτρέπεται ένα ποίημα
ς’ έναν κόσμο που
μάλλον στην συντριβή του
βυθίζεται
να είναι κάτι άλλο από απλό;
Επιτρέπεται ένας κόσμος που
βυθίζεται μάλλον
στη συντριβή του
να θέτει προδιαγραφές
σ’ ένα ποίημα;