Γιάννης Η. Χάρης «Παιχνίδια και ακροβασίες της γλώσσας. Η εξέλιξη της γλώσσας μέσα από τα λάθη», εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2024
«Ο λόγος για τη γλώσσα είναι λόγος για την κοινωνία», μας θυμίζει για άλλη μία φορά ο (μεταφραστής, επιμελητής, αρθρογράφος κ.ά.) Γιάννης Χάρης, παραπέμποντας στον γλωσσολόγο Τάσο Χρηστίδη. Ως εκ τούτου ένα βιβλίο όπως αυτό το ολιγοσέλιδο αλλά κρίσιμο και παρεμβατικό τομίδιο μας αφορά όλους και όλες, και όχι μόνο όσους και όσες ασχολούνται «επαγγελματικά» με ζητήματα της γλώσσας. Σε εποχές υπεροπτικής λαθοθηρίας και τηλεοπτικής, και όχι μόνο, κινδυνολογίας για την ελληνική γλώσσα, ένα βιβλίο όπως αυτό, τολμώντας να αγγίξει ένα κρίσιμο (και επίμαχο ίσως, για κάποιους) θέμα, μπορεί πράγματι να συμβάλει πολύ «σ’ έναν αναπροσανατολισμό της στάσης μας απέναντι στη γλώσσα».
Στον αντίποδα αυτής της λαθοθηρίας, ο Χάρης βλέπει τα λάθη ως αποκλίσεις και ως αλλαγές στην πρότυπη γλώσσα, κάποιες από τις οποίες μπορεί να αποτελέσουν τα αυριανά «σωστά». Σε καμία περίπτωση, πάντως, δεν κινδυνεύει η γλώσσα από αυτές τις αλλαγές, όπως επιμένουν διάφορες κινδυνολογικές οιμωγές: ούτε αλλοιώνεται και πεθαίνει η γλώσσα, ούτε εκφυλίζεται το έθνος. Η γλώσσα, η «ζωντανή γλώσσα», αλλάζει: αλλάζει με νεολογισμούς, με λεξιπλασίες, με δάνεια, με αποκλίσεις που καθιερώνονται. Όπως λέει και ο συγγραφέας, «η γλώσσα δεν φθείρεται από τα λάθη: άλλα τα ενσωματώνει, τα υιοθετεί, άλλα τα απορρίπτει». Άλλωστε, όπως προσθέτει, τα λάθη συχνά μπορεί να κρύβουν ακριβώς «την ύπαρξη ζωντανού γλωσσικού αισθήματος, γλωσσικού αισθητηρίου».
Αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει λόγος «να φροντίζουμε τη γλώσσα μας», ότι μπορεί ο καθένας και η καθεμία να γράφει όπως θέλει; Και σ’ αυτό απαντάει ο Χάρης, συζητώντας το πότε και πώς δημιουργείται, διαδίδεται και, τελικά, κυριαρχεί και επικρατεί ή δεν επικρατεί ένα λάθος (μια απόκλιση από το πρότυπο).
Είναι χαρακτηριστικό, επιπλέον, ότι συχνά στηλιτεύονται λάθη που π.χ. απλοποιούν, ενώ αντίθετα αγνοούνται και δεν επικρίνονται λάθη που μυρίζουν λογιοσύνη: κάτι απίθανες γενικές π.χ., αλλά και άλλα: «γενική, σου λέει, σωστή θα ’ναι, κοτζάμ αποποιούμαι, γενική θα θέλει». Άγνοια; Ή μήπως (και) ιδεολογία;
Η «ζωντανή γλώσσα» λοιπόν προχωράει. Αλλάζει και προχωράει. Με πολλούς τρόπους, και με τα λάθη, αλλά και «μέσα από τις συναρπαστικές συναντήσεις της με άλλους λαούς και άλλες γλώσσες». Πριν ενοχληθούμε την επόμενη φορά π.χ. με τη γλώσσα των νέων που «καταστρέφει τη γλώσσα μας», ας θυμηθούμε μέσα από ποιες αλλαγές έφτασε ως εμάς το «νερό», η «εφημερίδα», ο «άνδρας», ο «ετεροχρονισμός», το «κρεβάτι».
Το κείμενο, όπως λέει ο συγγραφέας, παρουσιάστηκε σε πρώτη μορφή το 2016, έκτοτε δουλεύτηκε σε διάφορες φάσεις και εκφωνήθηκε από τον συγγραφέα όταν αναγορεύθηκε σε επίτιμο διδάκτορα από το Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών, το 2024.
Να σημειωθεί ότι από την Εστία επανεκδίδονται όλα τα βιβλία του Γιάννη Χάρη, κατά κανόνα σε αναθεωρημένη μορφή. Η αρχή έγινε με το πολύ σημαντικό «Η γλώσσα, τα λάθη και τα πάθη» (2022, σε αναθεωρημένη και επίτομη μορφή), ενώ τώρα επανεκδίδονται τα άρθρα του (κυρίως στα Νέα και στην Εφημερίδα των Συντακτών αλλά και σε άλλα έντυπα, καθώς και κάποια αδημοσίευτα μέχρι τώρα) με τίτλο «Στοιχήματα & Ασκήσεις μνήμης» – έχουν ήδη εκδοθεί δύο τόμοι, θεματικοί: «Εθνικισμός, ρατσισμός και μετανάστευση», ο πρώτος, και «Πολιτική και ιδεολογία», ο δεύτερος.