Russell Banks «Oh, Canada», μετάφραση: Άννα Μαραγκάκη, εκδόσεις Πόλις, 2024
Ένας αμερικανός σκηνοθέτης, ο Λέοναρντ Φάιφ, διάσημος στον Καναδά όπου είχε καταφύγει για να αποφύγει τη στράτευση στον πόλεμο του Βιετνάμ και έκανε καριέρα ως στρατευμένος, ακτιβιστής δημιουργός, αποφασίζει, στο κατώφλι του θανάτου, να αλλάξει θέση, να βρεθεί μπροστά και όχι πίσω από την κάμερα. Δίνει σε έναν «μαθητή» του την άδεια να γυρίσει μια ταινία για τη ζωή του. Κι αντί για μυστικά της δουλειάς του που θα εδραιώσουν την υστεροφημία του, επιστρέφει, χρησιμοποιώντας το «εσωτερικό του μάτι σαν κάμερα», στο παρελθόν, και γράφει την αληθινή, απολύτως αντιηρωική αυτοβιογραφία του, έτσι όπως τη θυμάται, έτσι όπως πιστεύει ότι τη θυμάται, χωρίς να είναι συχνά ούτε ο ίδιος σίγουρος για την ακολουθία αλλά και το περιεχόμενο των αναμνήσεών του – για να τη χαρίσει ως ύψιστο και ύστατο δώρο αγάπης στη γυναίκα του.
Παρότι ο προβολέας είναι στραμμένος στο πρόσωπό του σκηνοθέτη που θυμάται, μέσα από τη ροή της αφήγησής του, διακεκομμένης λόγω της διαρκούς επιδείνωσης της φυσικής και νοητικής του κατάστασης αλλά και των παρεμβάσεων της γυναίκας του, ως κεντρικό θέμα αναδεικνύεται η μνήμη καθαυτή ως κατασκευή. Ως πολύπλοκη συναίρεση του βιολογικού, του ατομικού και του κοινωνικού στοιχείου, των νευρώνων, της επίμοχθης και αυτόματης συνειδητής και ασύνειδης, αληθινής ή πλαστής ανάκλησης, της συλλογικής διάστασης της ενθύμησης – ο γιατρός του θεωρεί ότι σχηματίζει ψευδομνήμες και η γυναίκα του τον επιβεβαιώνει, ακυρώνοντας τα λεγόμενά του, τοποθετώντάς τα σε εντελώς διαφορετικά πλαίσια που ούτε καν τον περιλαμβάνουν.
Περίτεχνα (απο)δομημένο, με λόγο αποδραματοποιημένο και απόλυτα δραστικό, το μυθιστόρημα του Μπανκς αποδεικνύει για άλλη μια φορά τη μαστοριά του με την υπαρξιακή ένταση που δημιουργεί. Διαβάζουμε ίσως μια αλήθεια, ανακατεμένη με όνειρα, ακούσματα, διαβάσματα, ξένες εμπειρίες· ή ένα ψέμα, ανακατεμένο με σκόρπιες αλήθειες, προσωπικές και ξένες, που κανείς εκτός από τον Φάιφ δεν θα μπορούσε να ξεχωρίσει και που ούτε ο ίδιος δεν μπορεί πια να ξεχωρίσει – κατά τον ίδιο τρόπο που ο αναγνώστης δεν μπορεί να ξεχωρίσει τα βιώματα του σκηνοθέτη από τα βιώματα που ο ίδιος ο Μπανκς δήλωσε ότι έχει ενσωματώσει στο μυθιστόρημα. Διαβάζουμε ίσως μια μυθοπλασία που επιτέλους πραγματώνει τις νεανικές φιλοδοξίες του Φάιφ. Ενώπιον του θανάτου. Έως θανάτου.