Φωτογραφία: Αγάπη Καλογιάννη
«Η νίκη απέναντι στην ήττα, για κάποιον που αγωνίζεται, συμβαίνει από την επόμενη μέρα, που παραμένει κανείς πιστός στα ιδανικά του, που μαζεύει τις δυνάμεις του και συνεχίζει, που δεν αλλάζει πλευρά», αναφέρει μεταξύ άλλων η σκηνοθέτρια Νάντια Δαλκυριάδου στην Εποχή, με αφορμή την παράσταση «Εντολή» της Διδώς Σωτηρίου. Το εμβληματικό έργο, που βασίζεται σε αυτοβιογραφικό υλικό και έχει ως κεντρικό θέμα τη σύλληψη, τις δύο δίκες και την εκτέλεση του Νίκου Μπελογιάννη με την κατηγορία της κατασκοπείας, ανεβαίνει για πρώτη φορά στο ελληνικό θέατρο σε διασκευή της ίδιας της σκηνοθέτριας.
Έξι αυτόπτες μάρτυρες της ιστορίας μάς μεταφέρουν από τις ανέμελες κουβέντες και τις πολιτικές διαφωνίες ως τις υπόγειες φυλακές, τους δρόμους της Αθήνας, τις αίθουσες δικαστηρίων και τις εκτελέσεις. 250.000 γραπτά μηνύματα, τηλεγραφήματα και επιστολές, μέσα σε μια εβδομάδα απ’ όλο τον κόσμο για να αποτραπεί η εκτέλεση του «ανθρώπου με το γαρύφαλλο». Του ανθρώπου που «δεν θυσίασε τίποτα από την τιμή και την ελπίδα μας για ένα αύριο φωτεινό. Χαμογελούσε…».
Ποια ερωτήματα θέτει σήμερα η ιστορία του Μπελογιάννη και ποια ιστορικά στοιχεία φέρνει στο φως η Διδώ Σωτηρίου; Η Νάντια Δαλκυριάδου μιλά στην Εποχή για το έργο, τον Νίκο Μπελογιάννη και τη νίκη απέναντι στην ήττα.
Ποιο ήταν το έναυσμα ούτως ώστε να προχωρήσετε στη διασκευή της Εντολής;
Το βιβλίο αυτό, εκτός του ότι με συγκίνησε βαθιά όταν το διάβασα, αργότερα συνειδητοποίησα ότι επανερχόταν στη σκέψη μου, το συζητούσα πολύ συχνά, έβλεπα τις εικόνες του. Άρχισα να καταλαβαίνω ότι θέλω να πω την ιστορία του. Πολύ συχνά, άνοιγα συζήτηση για τον Μπελογιάννη σε διαφορετικές παρέες και ήταν απίστευτα ενδιαφέρουσα η τροπή της κουβέντας κάθε φορά. Άκουσα από λόγια συγκινητικά ως βρισιές και κατάρες, όλα έντονα. Το σοκαριστικό ήταν ότι άνθρωποι εκφράζονταν έντονα είτε θετικά είτε αρνητικά, αλλά δεν ήξεραν γιατί, δεν ήξεραν ποιος ήταν, πότε εκτελέστηκε, πώς. Αυτό είναι αξιοθαύμαστο. Άλλους εμπνέει αυτό που έγραψε για «το ωραίο, το μεγάλο, το συγκλονιστικό» κι άλλοι τον μισούν γιατί τον θεωρούν κατάσκοπο. Έτσι ήρθε η ιδέα να ασχοληθώ με τη διασκευή του, από την ανάγκη μου να μπω σε αυτή την «κουβέντα» με την ιστορία. Και αυτή παρέμεινε και η στόχευση της παράστασης: να μην κάνουμε μια παράσταση - αφιέρωμα στον αγωνιστή, αλλά να ανοίξουμε μια νέα κουβέντα σήμερα.
Ποια ερωτήματα θέτει σήμερα η ιστορία του Νίκου Μπελογιάννη;
Σε μια εποχή που όλα μεταβάλλονται κι όλα δικαιολογούνται, η ανυποχώρητη και αλύγιστη στάση του Μπελογιάννη μας οδηγεί σχεδόν αυτόματα στην ερώτηση: Πώς μπορεί ένας άνθρωπος να είναι τόσο δυνατός και αποφασισμένος, ώστε να μην φοβάται τον θάνατο και να φτάσει ως το τέλος χαμογελώντας προς τη ζωή;
Από ποιο υλικό είναι φτιαγμένοι τέτοιοι άνθρωποι; γιατί σήμερα φαίνονται σαν μυθικά και ανεπανάληπτα πρόσωπα, χωρίς ελπίδα να ξαναγεννηθούν παρόμοια;
Και κυρίως, πως γίνεται να παραμένουν δεκαετίες μετά, ίδιοι οι διώκτες, ίδιοι αυτοί που τους εκτέλεσαν, ίδιες οι μέθοδοι, ίδιος ο στόχος.
Κατά τη γνώμη σας ποια είναι τα σημαντικότερα ιστορικά στοιχεία που φέρνει στο φως η Διδώ Σωτηρίου;
Πιστεύω ότι η Σωτηρίου στο βιβλίο αυτό φωτίζει τα ίδια τα ιστορικά πρόσωπα, φωτίζει στιγμές και πτυχές της ανθρώπινης πλευράς των πρωταγωνιστών. Έχουμε δηλαδή την ευκαιρία να γνωρίσουμε τον Μπελογιάννη και την Παππά όχι μόνο ως αγωνιστές, αλλά και ως ανθρώπους, ως νέους που θέλουν να ζήσουν, ως συντρόφους, ως φίλους, ακόμη και ως γονείς. Μέσα από τα γράμματα της Έλλης Παππά μπορούμε να συμπληρώσουμε το παζλ της προσωπικότητας του Μπελογιάννη. Έτσι ουσιαστικά φτάνοντας στο τέλος του βιβλίου μας συγκινεί αυτή η αντίθεση, από τη μία η εικόνα του αλύγιστου αγωνιστή, που πάει περήφανος στο εκτελεστικό απόσπασμα και από την άλλη του ανθρώπου που συγκινείται από τα λόγια της αγαπημένης του και σκύβει να δέσει το κορδόνι του για να μην δουν το δάκρυ του στο δικαστήριο. Αυτά είναι τα σημαντικότερα στοιχεία του έργου, αυτά που μας επιτρέπουν να δούμε από τι είναι φτιαγμένοι οι άνθρωποι που σφράγισαν την εποχή.
Στην Εντολή, η Διδώ Σωτηρίου αφήνει πίσω τη μυθιστορηματική γραφή και περνά στη δημοσιογραφική κάλυψη της δίκης με πρακτικά, επιστολές και άρθρα εφημερίδων της εποχής.
Πράγματι, η Εντολή είναι γραμμένη έτσι που διαβάζοντας την κανείς, αντιλαμβάνεται πού σταματάει η μυθιστορηματική αφήγηση και που έρχεται η δημοσιογραφική ιδιότητα της Σωτηρίου και φέρνει ντοκουμέντα, πρακτικά, μαρτυρίες, άρθρα. Κατά τη γνώμη μου αυτή είναι και μια από τις βασικές αρετές του έργου, καθώς στην αρχή γνωρίζεις ανθρώπους, με ανησυχίες, ευαισθησίες, χιούμορ και μετά απλά βλέπεις πως αυτοί μεταμορφώνονται σε ήρωες. Είναι συγκινητικό αυτό το πέρασμα, βλέπεις πώς ο απλός άνθρωπος γίνεται ήρωας.
Στο σκηνοθετικό σας σημείωμα αναφέρετε ότι «στο πρόσωπό του Νίκου Μπελογιάννη βλέπουμε μια γενιά που νίκησε την ήττα της». Οι επόμενες γενιές κατάφεραν να αναμετρηθούν με τις ήττες τους και να τις νικήσουν;
Μεγάλη συζήτηση που ίσως μπορούν οι ιστορικοί να απαντήσουν σωστότερα. Οι επόμενες γενιές προσπάθησαν να ορθοποδήσουν μετά από Κατοχή και Εμφύλιο, μετά από βία, βασανιστήρια, κυνηγητό, ναπάλμ. Μετά από πολύ θάνατο, πολύ πόνο, πολύ ενθουσιασμό, πολλή απογοήτευση. Είναι σαν η λέξη ήττα να μην περιγράφει όλα ακριβώς τα μέτωπα μάχης, όλα τα τραύματα. Τραύματα που χρειάζονται και χρόνο και τρόπο να επουλωθούν. Και πολύ σύντομα, έρχεται η δικτατορία, νέες αναμετρήσεις. Οπότε θα λέγαμε ότι ήταν σε μια διαρκή μάχη να επιβιώσουν, να ανασυγκροτηθούν. Σε μάχη άνιση και ανήθικη.
Στην ερώτηση, λοιπόν, αν οι επόμενες γενιές κατάφεραν τελικά να αναμετρηθούν με τις ήττες τους και να τις νικήσουν, θα έλεγα ότι λογοτεχνικά και ποιητικά όπως το αποτυπώνει η Σωτηρίου, η νίκη απέναντι στην ήττα, για κάποιον που αγωνίζεται, συμβαίνει από την επόμενη μέρα, που παραμένει κανείς πιστός στα ιδανικά του, που μαζεύει τις δυνάμεις του και συνεχίζει, που δεν αλλάζει πλευρά. Σε συλλογικό επίπεδο, μιλάμε για μια δύσκολη και διασπαστική διαδικασία. Ποιοι είμαστε, ποιες είναι οι ήττες, οι αιτίες τους, τι κάνουμε από δω και πέρα, τι «καύσιμα» έχουν απομείνει ώστε να συνεχίσουμε. Όμως θα έλεγα ότι μετά από τόσο σφοδρή και κυρίως άνιση σύγκρουση, όσο υπάρχει έστω και ένας που αντιστέκεται είναι νίκη.
Διασκευή - σκηνοθεσία - δραματουργία: Νάντια Δαλκυριάδου, σκηνικά - κοστούμια: Γεωργία Μπούρδα, φωτισμοί: Γιώργος Ψυχράμης, επιμέλεια κίνησης και χορογραφία: Μαρίνα Μαυρογένη, μουσική επιμέλεια και σύνθεση: Οδυσσέας Γκάλλιος, Παραγωγή: ΚΑΡΑΚ ΑΜΚΕ
Ηθοποιοί: Ξένια Αλεξίου, Ειρήνη Αμπουμόγλι, Άρης Μπαταγιάννης, Σταύρος
Μόσχης, Ήρα Ρόκου/Δώρα Χάγιου (διπλή διανομή), Δημήτρης Χατζημιχαηλίδης
Παραστάσεις: κάθε Σάββατο στις 9.15μμ και Κυριακή στις 8.15μμ, στο Θέατρο Noūs - Creative space (Τροίας 34).