Η πτώση του καθεστώτος Άσαντ στη Συρία προκαλεί ανακατάταξη των συσχετισμών δυνάμεων και ντόμινο εξελίξεων παγκόσμια. Μεταξύ άλλων, σημαντικό ζήτημα αποτελεί τι θα γίνουν οι χιλιάδες Σύροι αιτούντες άσυλο στην Ευρώπη, που πολλές κυβερνήσεις δεν κρατιούνται να «αποτινάξουν» από την ευθύνη τους, όπως και οι χιλιάδες πρόσφυγες που μέλλεται να δημιουργηθούν και υπό τη νέα κατάσταση στη χώρα.
Αρκετές χώρες της ΕΕ, μεταξύ τους και η Ελλάδα, στο άκουσμα της πτώσης του Άσαντ στη Συρία έσπευσαν να παγώσουν την εξέταση ασύλου σύρων προσφύγων. Πώς κρίνετε την κίνησή τους, ποιο το πολιτικό μήνυμα που δίνεται με αυτή και τι θα σημαίνει πρακτικά για τους αιτούντες άσυλο;
Πρόκειται για πράξη που εντείνει το αίσθημα ανασφάλειας των αιτούντων άσυλο. Παράλληλα, ενισχύει την ακροδεξιά ρητορεία για δήθεν «υποχρέωση των προσφύγων να επιστρέψουν στην πατρίδα τους» και για την ανάγκη απελάσεων, εάν δεν επιστρέψουν μόνοι τους. Το σύνθημα αυτό υιοθετείται και από πολιτικούς της λεγόμενης Κεντροδεξιάς, όπως είναι ο αντιπρόεδρος του Χριστιανοδημοκρατικού Κόμματος της Γερμανίας Γενς Σπαν, ο οποίος πρότεινε ήδη από την πρώτη μέρα επίδομα 1.000 ευρώ σε όποιον αποφασίζει να επιστρέψει αμέσως στη Συρία. Ενισχυτικοί αυτής της πολιτικής είναι οι σχεδιασμοί των ΗΠΑ και της Μεγάλης Βρετανίας να αφαιρέσουν από τον κατάλογο των τρομοκρατικών οργανώσεων την Haiat Tahrir al-Scham (HTS) του νέου ισχυρού άνδρα στη Συρία, Al Jolani. Η οργάνωση αυτή αποτελεί μετεξέλιξη της Al Nusra, της οποίας ιδρυτής και διοικητής ήταν ο Al Jolani. Η δράση της Al Nusra, ιδιαίτερα στο Χαλέπι, ανάγκασε δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους να φύγουν από τη Συρία και να ζητήσουν άσυλο και προστασία σε άλλες χώρες. Πάντως, ο Ύπατος Αρμοστής του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες θεωρεί ότι προς το παρόν τίποτε δεν έχει αλλάξει για τους πρόσφυγες, και με την άποψη αυτή συμφώνησε ο εκπρόσωπος της Επιτροπής της ΕΕ, υπογραμμίζοντας ότι δεν μπορεί να γίνουν απελάσεις. Θεωρώ ότι αυτό που προέχει τώρα είναι να σταθούμε δίπλα στους πρόσφυγες από τη Συρία με λόγο και με πράξη. Φυσικά, πρέπει να πιέσουμε, ώστε να συνεχιστούν κανονικά οι διαδικασίες ελέγχου των αιτήσεων ασύλου, καθώς δεν είναι μόνον ο πόλεμος που αιτιολογεί το αίτημα προστασίας, αλλά και πολλοί άλλοι λόγοι, που συνεχίζουν να υπάρχουν.
Ερώτημα τίθεται και για το τι πρόκειται να συμβεί και στους αναγνωρισμένους σύρους πρόσφυγες. Μπορούν οι ευρωπαϊκές χώρες να επανεξετάσουν το καθεστώς τους και να υποχρεώσουν σε επιστροφή τους, όπως δήλωσε η αρμόδια υπουργός του Βελγίου;
Η άποψη της υπουργού του Βελγίου είναι απότοκο του πνεύματος που επικρατεί στους κυβερνητικούς κύκλους των χωρών της ΕΕ ήδη πριν από τις εξελίξεις στη Συρία. Οι συζητήσεις επικεντρώνονταν κυρίως στην αναζήτηση τρόπων εκδίωξης των ανθρώπων από την ΕΕ, είτε με σχέδια απομάκρυνσης των αιτούντων προστασία (στη Ρουάντα ή στην Αλβανία), είτε με απέλαση τους στο Αφγανιστάν και στη Βόρεια Συρία. Είμαι βέβαιος ότι αυτό το πνεύμα θα κυριαρχήσει τώρα παντού. Είναι ήδη ορατή η προσπάθεια να ερμηνευτεί με αυτό το πνεύμα το γράμμα των διεθνών συμβάσεων και των νόμων. Ας εξετάσουμε το ερώτημα σας στην περίπτωση της Γερμανίας. Υπάρχουν εκεί 321.000 Σύριοι/ες με καθεστώς πρόσφυγα, δηλαδή σύμφωνα με τη Σύμβαση της Γενεύης, και 329.000 με επικουρική προστασία (επειδή κινδυνεύουν για άλλους σοβαρούς λόγους από εκείνους που προβλέπει η Σύμβαση της Γενεύης). Θεωρητικά σε όλες τις περιπτώσεις μπορεί να ανακληθεί το συγκεκριμένο καθεστώς, εφόσον δεν ισχύουν πια οι λόγοι απονομής του. Αυτό όμως πρέπει να εξεταστεί για το κάθε άτομο χωριστά, όπως ακριβώς έγινε με το αίτημά τους. Γι’ αυτό, το ακροδεξιό αίτημα «να αφαιρεθεί απ’ όλους» δεν μπορεί να εφαρμοστεί σε ένα κράτος δικαίου. Συνεπώς, απόψεις σαν αυτές της υπουργού του Βελγίου σημαίνουν επίθεση σε βασικές αρχές λειτουργίας ενός δημοκρατικού κράτους. Βλέπει κανείς ότι οι διαρκείς υποχωρήσεις των δεξιών και σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων και κυβερνήσεων στην ακροδεξιά και φασιστική επίθεση σε θέματα μεταναστών και προσφύγων οδηγούν σε υπονόμευση βασικών αρχών της δημοκρατίας. Αυτό καλούμαστε ν’ αντιμετωπίσουμε.
Η πτώση του καθεστώτος Άσαντ είναι πιθανό να προκαλέσει και νέες ροές προσφύγων, πώς πιστεύετε ότι θα αντιμετωπιστεί ένα τέτοιο ενδεχόμενο από την ΕΕ;
Προφήτες δεν είμαστε, αλλά ας δούμε τα εξής: «πρόσφυγες από τη Συρία» ήταν ένα σχεδόν ανύπαρκτο φαινόμενο στην περίοδο διακυβέρνησης από το μπααθικό καθεστώς. Με την έναρξη της λεγόμενης Αραβικής Άνοιξης άρχισαν να «προσφυγοποιούνται» άνθρωποι από περιοχές, όπου έγιναν ισχυρές και κυρίαρχες οι ισλαμιστικές οργανώσεις. Το 2011 καταγράφηκαν στη Γερμανία 31.000 Σύριοι, ενώ αριθμούσαν εκατοντάδες χιλιάδες κάθε χρόνο το 2015 και το 2016, και μειώθηκαν στα αρχικά χαμηλά επίπεδα από το 2020, όταν φάνηκε να έχει κερδίσει τον πόλεμο ο Άσαντ. Εφόσον ισχύσει το ίδιο στο μέλλον, τότε, ναι, πάρα πολλοί/ές θα θελήσουν να αναζητήσουν προστασία στο εξωτερικό. Το ερώτημα είναι εάν κι αυτή τη φορά, όπως πριν, θα έχουν τη δυνατότητα να περάσουν σε γειτονικές χώρες (Τουρκία, Λίβανος) ή αν, αντίθετα, αυτά τα σύνορα θα είναι κλειστά, και η Συρία θα γίνει μια φυλακή, όπως το Αφγανιστάν και η Γάζα. Ήδη η «Ευρώπη-φρούριο» συμβάλλει οικονομικά για να επιτευχθεί το δεύτερο σενάριο.
*Ο Γιώργος Τσιάκαλος είναι ομότιμος καθηγητή του ΑΠΘ