Η επιχείρηση-αστραπή των ανταρτών εναντίον του Άσαντ έχει τις ρίζες της στον εμφύλιο πόλεμο που ξεκίνησε το 2011 και δεν τελείωσε ποτέ. Εν μέσω των εξεγέρσεων της Αραβικής Άνοιξης, οι σύροι πολίτες είχαν ξεκινήσει ειρηνικές διαδηλώσεις, αλλά η αιματηρή καταστολή του καθεστώτος οδήγησε κάποιους να πάρουν τα όπλα. Οι ΗΠΑ τους ενίσχυσαν, αλλά τα όπλα κατέληξαν σε τζιχαντιστές αντάρτες που είχαν έρθει από το μέτωπο του Ιράκ. Οι πιο γνωστές εξτρεμιστικές ομάδες που ενεπλάκησαν ήταν η AQI (αλ Κάιντα στο Ιράκ) και το Daesh (γνωστό ως ISIS). Η σύγκρουση έγινε γρήγορα διεθνοποιημένη, καθώς περιφερειακές δυνάμεις −το Ιράν, τα κράτη του Κόλπου, η Σαουδική Αραβία, η Ρωσία, η Τουρκία και (ειδικά) οι ΗΠΑ− έστειλαν όπλα και κεφάλαια στο καθεστώς, αλλά και στις ένοπλες πολιτοφυλακές που προτιμούσαν.
Στην κρίσιμη περίοδο 2014-2016 το Ιράν, η Χεζμπολλάχ και η Ρωσία (με τα μαχητικά αεροσκάφη Sukhoi) −σύμμαχοι του συριακού καθεστώτος− αποδείχθηκαν πιο αφοσιωμένοι, βοηθώντας τον Άσαντ να πολιορκήσει και να βομβαρδίσει ολόκληρες πόλεις-θύλακες της αντιπολίτευσης. Με τη βοήθειά τους υπολογίζεται ότι το καθεστώς σκότωσε τουλάχιστον μισό εκατομμύριο ανθρώπους, εξαφάνισε άλλους 130.000 και ανάγκασε σε εκτοπισμό τον μισό πληθυσμό −περίπου 14 εκατομμύρια. Τελικά ο ΟΗΕ σταμάτησε ακόμη και να μετράει τους νεκρούς, όπως εύστοχα επισημαίνουν οι Natasha Hall και Joost Hiltermann στο Foreign Affairs.
Ας δούμε τους πρωταγωνιστές της ιστορίας: Ο επικεφαλής του μετώπου που ανέτρεψε το καθεστώς είναι ο Αμπού Μοχάμαντ αλ-Τζολάνι, ηγέτης της Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ (HTS-Συριακή Ομάδα Απελευθέρωσης). Μετά την εισβολή των ΗΠΑ στο Ιράκ το 2003 εντάχθηκε στο Ισλαμικό Κράτος του Ιράκ (ISI) −παρακλάδι της Αλ Κάιντα. Το 2011 στάλθηκε από τον Αμπού Μπακρ αλ Μπαγκντάντι στη Συρία για να δημιουργήσει την Αλ Νούσρα. H αποκάλυψη των δεσμών της με το ISIS προκάλεσε αντιδράσεις και οδήγησε τον Τζολάνι να ορκιστεί πίστη στην Αλ Κάιντα, διαχωρίζοντας την Αλ Νούσρα από την ακραία βία του ISIS. Όταν ο Άσαντ με τη βοήθεια των συμμάχων του νίκησε τους τζιχαντιστές στον εμφύλιο, αντί να τους εξαφανίσει προτίμησε να τους αφήσει να υπάρχουν στο Ιντλίμπ. Ο στόχος ήταν να υπάρχει πάντα ένας «τζιχαντιστικός κίνδυνος» έτσι ώστε το Ισραήλ, η Σ. Αραβία και η Δύση, παρά την απέχθειά τους προς το καθεστώς, να το προτιμούν πάντα ως το μικρότερο κακό. Με το πέρασμα των χρόνων, το HTS εξελίχθηκε από το συριακό παρακλάδι της Αλ Κάιντα σε μια ισλαμιστική ομάδα που αποκήρυξε τον διεθνικό τζιχαντισμό, επικεντρώνοντας τον αγώνα του ενάντια στο καθεστώς. Σύναψε συμμαχίες με άλλες ομάδες, μετρίασε το μήνυμά του, κέρδισε προστασία από την Τουρκία και ίδρυσε μια πολιτική κυβέρνηση στο Ιντλίμπ.
Στις αρχές Νοεμβρίου, οι διαπραγματεύσεις μεταξύ Δαμασκού και Άγκυρας κατέρρευσαν. Τότε ο Ερντογάν έδωσε το πράσινο φως στο HTS να ξεκινήσει μια επιχείρηση, η οποία προετοιμαζόταν από καιρό. Ετερόκλητες δυνάμεις, από το HTS μέχρι και τους Κούρδους, συνασπίστηκαν τελικά για να γκρεμίσουν το καθεστώς, για το οποίο κανείς δεν πολέμησε, με αποτέλεσμα να αποσυρθούν και οι περιφερειακές δυνάμεις που το στήριζαν. Η κατάληψη της Δαμασκού και η φυγή του Άσαντ στη Μόσχα, οδήγησε στην εγκαθίδρυση μιας μεταβατικής κυβέρνησης.
Το μέλλον της Συρίας είναι γεμάτο αβεβαιότητα. Ήδη συνεχίζονται συγκρούσεις στον Βορρά, μεταξύ των ενόπλων ομάδων του Συριακού Εθνικού Στρατού (SNA) που υποστηρίζονται από την Τουρκία και των SDF που κυριαρχούνται από τους Κούρδους. Η μοίρα πολλών Κούρδων που εκδιώχθηκαν στο παρελθόν από το Αφρίν και άλλες περιοχές είναι αβέβαιη. Ο στρατηγός των SDF Mazloum Abdi ανακοίνωσε ότι η κυβέρνησή του είναι ευχαριστημένη με την πτώση του καθεστώτος Άσαντ και τον συντονισμό του με το HTS, αλλά οι Κούρδοι και η Τουρκία θα πρέπει να καταλήξουν σε έναν συμβιβασμό που δεν θα προκαλέσει περισσότερη αιματοχυσία εντός και εκτός των συνόρων της Συρίας. Εν τω μεταξύ, χιλιάδες μαχητές του ISIS παραμένουν σε φυλακές στα βορειοανατολικά, υπό τον έλεγχο των SDF. Αυτοί οι μαχητές, αν δραπετεύσουν, θα αποτελέσουν σημαντικό κίνδυνο για οποιαδήποτε κυβέρνηση της περιοχής. Η περιφερειακή ισορροπία δυνάμεων είναι εξίσου αβέβαιη, με την Τουρκία να μοιάζει η μεγάλη κερδισμένη και το Ιράν ο μεγάλος χαμένος. Εν μέσω αυτής της ταχέως μεταβαλλόμενης ισορροπίας των εξωτερικών δυνάμεων, οι Σύροι θα αντιμετωπίσουν μια μεγάλη πρόκληση για την κατανομή της εξουσίας στο εσωτερικό.
Μέχρι στιγμής, ο Τζολάνι έχει μια συμφιλιωτική στάση. Ένα ερώτημα είναι εάν αυτός ο τόνος θα παραμείνει και, ένα δεύτερο, εάν άλλες ανταρτικές ομάδες θα ακολουθήσουν το ίδιο παράδειγμά ή θα θελήσουν εκδίκηση. Τέλος, εξίσου σημαντικό ερώτημα: ο τζιχαντιστικός πυρήνας εντός των δυνάμεων που έριξαν το καθεστώς, θα συμφωνήσει σε οποιαδήποτε συμβιβαστική πολιτική ή θα θελήσει περαιτέρω ριζοσπαστικοποίηση και τη δημιουργία χαλιφάτου;