«142 χρόνια»
Δυο χιλιάδες πρόσφυγες και μετανάστες βρίσκονται στις φυλακές με την κατηγορία του διακινητή. Είναι η δεύτερη μεγαλύτερη ομάδα εγκλείστων στις ελληνικές φυλακές. Έτσι αρχίζει το ντοκιμαντέρ του Στέλιου Κούλογλου «142 χρόνια».
Στην αρχή ο Κούλογλου μας συστήνει τον Μοχάμαντ, έναν Σομαλό μετανάστη ο οποίος με την κατηγορία του διακινητή έχει καταδικαστεί σε 142 χρόνια φυλακή! Κι αυτό επειδή πήρε το τιμόνι για να σώσει τους επιβαίνοντες αλλά και τη δική του ζωή, όταν ο πραγματικός διακινητής βούτηξε στη θάλασσα μόλις φάνηκε το Λιμενικό! Κι ύστερα βλέπουμε δύο Αφγανούς πρόσφυγες, τον Αμίρ και τον Ακίφ, που με την ίδια κατηγορία έχουν καταδικαστεί σε 50 χρόνια φυλακή ο καθένας!
Στην ταινία παρακολουθούμε τον δικαστικό αγώνα των ανθρώπων αυτών, απέναντι σε ένα ανάλγητο κράτος και μια δύσκαμπτη δικαστική εξουσία. Πρόκειται για τη συγκλονιστική καταγραφή ενός καφκικού εφιάλτη, μιας λαβυρινθώδους διαδρομής ανθρώπων προς την τελική δικαίωση.
Ο Στέλιος Κούλογλου παρακολούθησε τον δικαστικό αγώνα των φυλακισμένων προσφύγων με την ιδιότητα του ευρωβουλευτή. Οι κατηγορούμενοι έμειναν στις φυλακές τρία ολόκληρα χρόνια μέχρι να γίνει η δίκη και να βγει η τελική απόφαση.
Όμως βλέπουμε και την αλληλεγγύη και εν προκειμένω του διασώστη Ιάσονα Αποστολόπουλου.
Το ντοκιμαντέρ μιλάει και για τις επαναπροωθήσεις, που σύμφωνα με την κυβέρνηση δεν γίνονται. Αλλά στην ταινία βλέπουμε άνδρες του Λιμενικού να απωθούν με ράβδους, πλεούμενο γεμάτο πρόσφυγες και μετανάστες και να πυροβολούν μέσα στο νερό για εκφοβισμό! Βλέπουμε τον μεγάλο καταυλισμό στο Καράτεπε της Λέσβου, «στο πιο κρύο μέρος του νησιού» όπου ζουν χιλιάδες άνθρωποι κάτω από άθλιες συνθήκες. Βλέπουμε επίσης την ομάδα που επισκέπτεται τον καταυλισμό να συνομιλεί με τους ανθρώπους και κάποιος να γυρίζει και με σπαρακτικό τρόπο να εκλιπαρεί για βοήθεια λέγοντας «Please, help me» (παρακαλώ, βοηθήστε με).
Πολλές σκηνές είναι γυρισμένες με κινητά ή με μικρές κάμερες, ο Κούλογλου διεισδύει σε βάθος και εξαντλεί το θέμα του μέχρις εσχάτων. Παρακολουθεί τη δίκη, δείχνοντας έμπρακτη συμπαράσταση στους κατηγορούμενους, μιλά για το δράμα των ανθρώπων, τους πνιγμούς στη θάλασσα, την εκμετάλλευση και τα βασανιστήρια που υφίστανται και μας υπενθυμίζει την υπόθεση του Ιάσονα Αποστολόπουλου. Του ανθρώπου που η ανθρωπιστική του δράση οδήγησε την πρόεδρο της Δημοκρατίας στην απόφαση να τον παρασημοφορήσει. Κάτι όμως που δεν έγινε, μετά από παρέμβαση της ακροδεξιάς πτέρυγας της κυβέρνησης, με επικεφαλής τον βουλευτή της ΝΔ, Μπογδάνο, ο οποίος εξανάγκασε την πρόεδρο σε αναδίπλωση.
Ποιητής αυτοβιογραφούμενος
«01»
Ηλικιωμένος πια ο ποιητής αλλά και πεζογράφος, δοκιμιογράφος και ζωγράφος, Νάνος Βαλαωρίτης (1921-2019), μιλάει στην κάμερα, ξεδιπλώνει τις αναμνήσεις του, εκθέτει τις απόψεις του, αποκαλύπτει εαυτόν.
Ο Δημήτρης Μουζακίτης «εισχωρεί» μέσα στον ιδιωτικό χώρο του Βαλαωρίτη κι εκείνος μέσα από έναν λαβύρινθο φωτογραφιών, σχεδίων, σημειώσεων και βιβλίων τον ξεναγεί στο συναρπαστικό αφήγημα της ζωής του. Στο σπίτι στο κέντρο της Αθήνας, όπου επικρατεί μια γοητευτική και γεμάτη μνήμες ακαταστασία, ζει και η σύζυγός του, η ζωγράφος Μαρί Γουίλσον (Marie Wilson 1922-2017) της οποίας όμως βλέπουμε μόνον κάποια πλάνα αφού η κατάσταση της υγείας της, δεν επιτρέπει κάτι περισσότερο. Από την άλλη, ο Νάνος Βαλαωρίτης, με εμφανή τα σημάδια της ηλικίας επάνω του απλώνει μπροστά στα μάτια μας την προσωπική του μνήμη για όσα έζησε, για τους ανθρώπους που γνώρισε και εκθέτει τις απόψεις του για την τέχνη.
Σημαντικό μέρος της αφήγησης είναι αφιερωμένο στη Μαρί Γουίλσον που την συστήνει κυρίως μέσα από το ζωγραφικό της έργο. Μιλά για τον Καβάφη που θαυμάζει και λέει ότι «το ποίημα καθοδηγεί τον ποιητή και όχι ο ποιητής το ποίημα». Και συνεχίζει, θυμάται τα πάντα, αντιστέκεται στο χρόνο, τον «τρυπάει» και φέρνει το παρελθόν στο παρόν. Θυμάται τον Μάη του ’68 και τους σιτουασιονιστές -που κακώς τους λέμε καταστασιακούς- που ήθελαν «να καταργηθεί η τέχνη, η ζωή να γίνει τέχνη». Κάτι με το οποίο ο ίδιος διαφωνεί και λέει ότι «αν μπορούν να καταργηθούν τα όνειρα τότε μπορεί να καταργηθεί και η τέχνη». Ο ίδιος νιώθει πιο κοντά στον σουρεαλισμό, αν και οι σουρεαλιστές, «έπαιρναν πολύ σοβαρά τον εαυτό τους». Αγαπά το νταντά και θαυμάζει τον Φρανσίς Μπικαμπιά. Και στο τέλος καταλήγει ότι όλα συνδέονται μεταξύ τους, «η γραφή, το σχέδιο, η ζωή, οι εμπειρίες. Είναι ένα σύνολο, δεν ξεχωρίζουν».
Το ντοκιμαντέρ «01» του Δημήτρη Μουζακίτη δεν μιλά για την ποίηση του Νάνου Βαλαωρίτη. Αλλά αφήνει τον ίδιο να μιλήσει για τη ζωή, τις εμπειρίες τα προσωπικά του τραύματα.
Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον το πως κινηματογραφείται ο Βαλαωρίτης χωρίς τη διαμεσολάβηση κανενός. Είναι αυτός και η κάμερα. Η ταινία έχει αμεσότητα, ρυθμό και ψυχή. Ο σκηνοθέτης ξέρει τι θέλει κι αφήνει χώρο στον Βαλαωρίτη να συστηθεί. Κι όλα πηγαίνουν περίφημα. (Ταινιοθήκη της Ελλάδας: 21-22/12, 28-29/12/2024 και 4-5/1/2025).
Ένας αναρχικός στην Ελβετία
Αν και πρίγκιπας, ο Πιοτρ Κροπότκιν απαρνήθηκε τα προνόμιά του και αγωνίστηκε για τη διάδοση των ιδεών του αναρχοκομμουνισμού. Βρισκόμαστε στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και τον συναντάμε σε μια μικρή ελβετική πόλη όπου έρχεται ως υπάλληλος της ρωσικής γεωγραφικής υπηρεσίας για να χαρτογραφήσει μια κοιλάδα. Εκεί όμως θα βρει την ευκαιρία να έρθει σε επαφή με τους εργάτες και τις εργάτριες ενός εργοστασίου ωρολογοποιίας, που κάποιοι από αυτούς συμμετέχουν στο αναρχικό εργατικό συνδικάτο. Ανάμεσά τους και μια κοπέλα η Ζοζεφίν, μια σουφραζέτα της εποχής που ηγείται των εργατριών.
Η ταινία «Ωρολογιακός μηχανισμός» (Unrueh), του ελβετού σκηνοθέτη Σίριλ Σέμπλιν, είναι μια ενδιαφέρουσα κινηματογραφική πρόταση, που βραβεύτηκε από τη Διεθνή Ομοσπονδία Κριτικών Κινηματογράφου (F.I.PRES.CI.) στο Φεστιβάλ της Βιένης. Πρόκειται για μια ιδιαίτερα χαμηλότονη ταινία, που τη χαρακτηρίζει μια… ελβετική ηρεμία και μοιάζει σχεδόν υποτονική. Μέσα από αυτούς τους χαλαρούς κινηματογραφικούς ρυθμούς ο σκηνοθέτης αφηγείται με λεπτή ειρωνεία τη χρονομέτρηση όλων των κινήσεων που κάνουν οι εργαζόμενοι στην ωρολογοποιία, με σκοπό την αύξηση της παραγωγικότητας. Τα πάντα στη μικρή πόλη λειτουργούν με βάση την κίνηση των δεικτών του ρολογιού! Όμως υπάρχουν και οι εργαζόμενοι που καταπιέζονται… από την ωρολογιακή διοίκηση και οργανώνουν τις αντιστάσεις τους. Παιγνιώδης σκηνοθεσία, λεπτή ειρωνεία και αυτοσαρκασμός για να αναδειχτεί η πραγματική αντίθεση κεφαλαίου και εργασίας.