Η χειρότερη ανθρωπιστική και στρατιωτική κρίση του 21ου αιώνα βρίσκεται σε ιστορική καμπή. Οι Σύροι χάρηκαν μετά την ανατροπή του Μπασάρ αλ Άσαντ από το παρακλάδι της Αλ Κάιντα, Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ (HTS). Οι Κούρδοι της περιοχής συμμετείχαν στους εορτασμούς. Όπως όλοι οι Σύροι, οι Κούρδοι έχουν υποστεί κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκατριών ετών μαζικής βίας, εκτοπισμούς, στοχοποιήσεις και εθνοκάθαρση και γνωρίζουν ότι ο δρόμος προς την ειρήνη παραμένει μακρύς και δύσκολος.
Όταν η Τουρκία εκτόπισε διακόσιες χιλιάδες σύρους κούρδους αμάχους σε διασυνοριακή επιχείρηση το 2018, πολλοί παρέμειναν όσο δυνατόν κοντύτερα στα βομβαρδισμένα σπίτια τους. Δεκάδες χιλιάδες –προσδοκώντας την επιστροφή– παρέμειναν σε διάσπαρτα στρατόπεδα στη γειτονική περιοχή Σεχμπά, αψηφώντας τις τουρκικές οβίδες. Αλλά καθώς το HTS εξαπέλυσε την επίθεση που κορυφώθηκε με την ανατροπή Άσσαντ, η Τουρκία και οι πολιτοφυλακές της επωφελήθηκαν, καταλαμβάνοντας αυτούς τους καταυλισμούς και εκτοπίζοντας πάλι τους κατοίκους τους. Η Αυτόνομη Δημοκρατική Διοίκηση Βόρειας και Ανατολικής Συρίας (DAANES) έχει προσφέρει ασφαλές καταφύγιο σε εκατομμύρια Σύρους και υπόσχεται ένα μοντέλο μελλοντικής διευθέτησης, βασισμένο στην κοινοτική διακυβέρνηση, την αυτονομία των γυναικών και την εκπροσώπηση των μειονοτήτων. Η σχετικά ρεαλιστική προσέγγιση του HTS θα μπορούσε να βοηθήσει μελλοντικό συντονισμό μεταξύ του κουρδικού κινήματος και άλλων παραγόντων της αντιπολίτευση με τη DAANES. Όμως, καθώς η Τουρκία επιδιώκει να εκμεταλλευτεί την κρίση για να καταλάβει περισσότερα τμήματα του συριακού εδάφους και να εκτοπίσει εκατομμύρια Κούρδους κατά μήκος των συνόρων της, οι τελευταίες εξελίξεις αφήνουν το σχέδιο της κουρδικής ηγεσίας και τη Συρία συνολικά σε εξαιρετικά αβέβαιο μέλλον.
Οι Εχθροί των Εχθρών
Αν η παροιμία «ο εχθρός του εχθρού μου είναι φίλος μου» ίσχυε, οι Κούρδοι της Συρίας θα ήταν ο πιο αγαπημένος λαός στη Μέση Ανατολή. Αλλά νέα κύματα βίας ξέσπασαν κατά των Κούρδων και των Άραβων συμμάχων τους. Το HTS επιβάλλει τη δική του, βαθιά αυταρχική ισλαμιστική εξουσία. Το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων τεκμηρίωσε συνεχή αυθαίρετη κράτηση και βασανιστήρια χιλιάδων δημοσιογράφων, προσωπικοτήτων της αντιπολίτευσης και ακτιβιστών της κοινωνίας των πολιτών που αντιτίθενται στην εξουσία τους. Αν και η οργάνωση έχει μετριάσει την προσέγγισή της τα τελευταία χρόνια ως μέρος μιας προσπάθειας νομιμοποίησης, το HTS πραγματοποιεί περιπολίες ηθικής, συλλαμβάνοντας νεαρές γυναίκες επειδή δεν τηρούσαν τους θρησκευτικούς κώδικες ενδυμασίας, νεαρούς άνδρες γιατί ξυρίζονται ή ακούν μουσική, ενώ έκαναν δημόσιες εκτελέσεις «μάγων» και «αιρετικών». Το HTS είναι γνωστό για την αποτελεσματική παροχή υπηρεσιών, το λεγόμενο «τεχνοκρατικό ισλαμισμό». Κατάφερε έτσι να πετύχει την αρχική του νίκη καταλαμβάνοντας τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Συρίας, το Χαλέπι, με εξαίρεση περίπου εκατό χιλιάδες Κούρδους που πολιορκούνται αυτή τη στιγμή σε δύο γειτονιές του κέντρου της πόλης, περικυκλωμένοι από μαχητές του HTS. Οι ντόπιοι αναφέρουν ελλείψεις τροφίμων και διακοπές ρεύματος.
Αντικουρδική ατζέντα
Οι γυναίκες, οι μειονότητες και όλοι όσοι αναζητούν ένα κοσμικό, δημοκρατικό μέλλον αντιμετωπίζουν άκρως ανησυχητικό πλαίσιο υπό την εξουσία του HTS.
Παράλληλα, η πολιτοφυλακή που έχει συγκροτήσει η Τουρκία υπό τη σημαία του Συριακού Εθνικού Στρατού (SNA) έχει κατηγορηθεί εδώ και καιρό για εγκλήματα πολέμου από τα Ηνωμένα Έθνη και τη Διεθνή Αμνηστία, συμπεριλαμβανομένων απαγωγών γυναικών, μαζικών δολοφονιών κατά Κούρδων. Οι πολιτοφυλακές επικεντρώνονται στο κυνήγι κούρδων αμάχων που έχουν παγιδευτεί από τις ραγδαίες εξελίξεις ενώ εκτελούν νέες στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον περιοχών ελεγχόμενων από την DAANES. Επισήμως, η Τουρκία θεωρεί το HTS «τρομοκρατική ομάδα» και αρνείται οποιαδήποτε γνώση των πρόσφατων επιχειρήσεων. Η Άγκυρα έχει αιφνιδιαστεί από την ταχύτητα της κατάρρευσης του Άσσαντ, ωστόσο θα «χρησιμοποιήσει τα κέρδη της» εναντίον των Κούρδων, στο εσωτερικό και το εξωτερικό.
Ο βασικός στόχος της Τουρκίας στη Συρία είναι απλός: εξάλειψη της πολυεθνικής διακυβέρνησης υπό την ηγεσία των Κούρδων κατά μήκος των συνόρων της και εξώθηση του κουρδικού πληθυσμού πίσω στην έρημο της Συρίας με τη δημιουργία μιας «ασφαλούς ζώνης» βάθους είκοσι μιλίων. Εκεί, θα επανεγκαταστήσει σύρους πρόσφυγες σε πρώην κουρδικούς οικισμούς, ως τρόπο ικανοποίησης των εγχώριων αντιπροσφυγικών συναισθημάτων και εδραίωσης της εθνοτικής αλλαγής κατά μήκος των συνόρων της.
Ενώ επέτρεψαν στην Τουρκία αεροπορικές επιδρομές που στέρησαν νερό, ηλεκτρικό και τις ανθρωπιστικές υποδομές της περιοχής, τόσο οι ΗΠΑ όσο και η Ρωσία προτίμησαν να διατηρήσουν μια βάση στο βορρά δίπλα σε αξιόπιστες κουρδικές δυνάμεις αντί να γίνουν μάρτυρες περαιτέρω χαοτικής βίας και αλλαγής εξουσίας προς όφελος της Άγκυρας.
Πολυπολική σύγκρουση
Η Τουρκία επιζητούσε πράσινο φως για μια τελική επιχείρηση είτε από τη Μόσχα είτε από την Ουάσιγκτον. Απροσδόκητα, την παρείχε το HTS καθώς εκτινασσόταν προς τη Δαμασκό. Ήδη αποδυναμωμένη, διαιρεμένη μεταξύ μετώπων, η Ρωσία ένιψε τας χείρας της απέναντι στον πρώην πελάτη της.
Η αμερικανική ηγεσία δήλωσε ότι θα συνεχίσει την αποστολή κατά του ISIS στα ανατολικά της χώρας. Ωστόσο, παραμένει ασαφές πώς κάτι τέτοιο μπορεί να προστατεύσει τη DAANES από την τουρκική βία ή πώς οι Ηνωμένες Πολιτείες θα αλληλεπιδράσουν με το HTS και τον ευρύτερο συνασπισμό των δυνάμεων της αντιπολίτευσης σε όλη τη νότια Συρία –ακόμη και χωρίς την εγκατάσταση Τραμπ στο Λευκό Οίκο.
Λαμβάνοντας υπόψη αυτές τις περίπλοκες πραγματικότητες, θα ήταν άστοχο να θεωρηθεί η βία από ένα βασικό μέλος του ΝΑΤΟ, την Τουρκία, εναντίον των Κούρδων που κατονομάζονται σύμμαχοι των ΗΠΑ, ως απλή δια αντιπροσώπου σύγκρουση Δύσης-Ανατολής. Ωστόσο, ένα πράγμα είναι σαφές: η Τουρκία έχει τώρα το προβάδισμα, επιδιώκοντας να δημιουργήσει ένα νέο status quo σε ολόκληρη τη βόρεια Συρία, που θα καθηλώσει τόσο τους συμμάχους του Άσαντ όσο και το Ιράν και τη φθίνουσα δυτική παρουσία στην περιοχή, αφήνοντας την Τουρκία (δεύτερος μεγαλύτερος νατοϊκός στρατός) βασικό παίκτη στην περιοχή.
Μετά τη συνεχιζόμενη και αναμενόμενη εκδίωξη των κούρδων αμάχων από τους θύλακές τους στα βορειοδυτικά, η Τουρκία κοιτάει ανατολικά. Περίπου 100.000 εσωτερικά εκτοπισμένοι έχουν ήδη φτάσει σε ελεγχόμενη περιοχή της DAANES, με αρκετούς ηλικιωμένους και βρέφη να παγώνουν μέχρι θανάτου καθώς χιλιάδες κοιμούνται έξω.
Με το Ιράν και τη Ρωσία έξω από το παιχνίδι και τη Δύση αποδυναμωμένη, η Τουρκία θα είναι ο κυρίαρχος παίκτης σε μια νέα, ισλαμιστική Συρία.
Η μελλοντική Συρία
Ελπίδα και φόβος συνυπάρχουν στο μέλλον της Συρίας. Είναι υπέροχο να βλέπεις καταπιεσμένους ανθρώπους να αποκτούν ελευθερία, αλλά υπάρχουν πολλοί λόγοι επαγρύπνησης. Θεωρητικά, το κουρδικό κίνημα πρέπει να διαδραματίσει κρίσιμο ρόλο σε οποιαδήποτε παραγωγική μελλοντική διευθέτηση για τη Συρία. Η DAANES έχει από καιρό εκφράσει ρεαλιστική προθυμία να συνεργαστεί με μια μεταρρυθμιστική διοίκηση της Δαμασκού, εφόσον επιδείξει γνήσια δέσμευση στην αποκέντρωση και στα δικαιώματα γυναικών και μειονοτήτων.
Απροσδόκητα, υπάρχουν σημεία αποκλιμάκωσης μεταξύ HTS και DAANES, που προτιμούν να αποφύγουν τη σύγκρουση. Παρ’ όλα αυτά, η βία που υποστηρίζεται από την Τουρκία κατά Κούρδων, γυναικών και μειονοτήτων θα συνεχίσει να θέτει σε κίνδυνο τις ελπίδες των απλών Σύρων για ένα πραγματικά δημοκρατικό μέλλον.
Μετάφραση από το Jacobin: Όλγα Αθανίτη