Didier Fassin «Για τη συναίνεση στον αφανισμό της Γάζας», μετάφραση: Γιώργος Καράμπελας, εκδόσεις Πόλις, 2024
Το βιβλίο του Ντιντιέ Φασέν έχει στον πρωτότυπο τίτλο του τη φράση «μια παράξενη ήττα», όπως χαρακτηρίζει ο συγγραφέας τη συναίνεση σε ένα μαζικό διαρκές κρατικό έγκλημα. Αυτή η έννοια της παράξενης ήττας είναι η αφορμή τούτων των γραμμών.
Από τις εκδόσεις Πόλις έχει εκδοθεί και το προηγούμενο βιβλίο του συγγραφέα «Ο θάνατος ενός ταξιδιώτη». Διαβάζοντας το δεύτερο δεν μπορούσα να αποφύγω την επιστροφή στο πρώτο, παρότι αφορούν διαφορετικά θέματα. Στον Θάνατο ενός ταξιδιώτη, ο συγγραφέας μελετάει τον βίαιο θάνατο του Άντζελο, ενός νεαρού καταζητούμενου Ρομά, κατά τη διάρκεια αστυνομικής επιχείρησης. Η αστυνομία μιλάει για νόμιμη άμυνα. Η οικογένεια αμφισβητεί την επίσημη εκδοχή. Μια επιτροπή που αναζητά την αλήθεια έρχεται σε επαφή με τον επιστήμονα-συγγραφέα-ακτιβιστή Φασέν και εκείνος μπαίνει στην υπόθεση. Ένας δημόσιος διανοούμενος που πείθεται να δράσει. Ο Φασέν γυρνάει την υπόθεση ανάποδα, μας δείχνει τις ραφές. Βλέπει την καχυποψία κατά των Ρομά, δείχνει το racial profiling ως κινητήρια δύναμη για τον φόνο του Άντζελο. Όμως και στο έγκλημα της Γάζας πρωταγωνιστής είναι ο ρατσισμός. Ο ρατσισμός που βαραίνει πάνω στους Ρομά ταξιδιώτες σαν τεκμήριο ενοχής, μοιάζει να βαραίνει στους Παλαιστίνιους με τον ίδιο τρόπο.
Και τα δυο βιβλία μιλάνε για την αποστασιοποιημένη επίσημη γλώσσα, τις «ουδέτερες» λέξεις: πώς κατασκευάστηκε η επίσημη αφήγηση του συμβάντος, γιατί τα Μέσα αποδέχονται την επίσημη αφήγηση ως τη μόνη ορθή; Θέτει τα αυτονόητα ερωτήματα που δεν θέτουν οι άλλοι, ακολουθεί κάθε κρίκο της αλυσίδας συγκάλυψης, καθώς οι διαδικασίες θολώνουν, η αλήθεια σχετικοποιείται, η συσκότισή της γίνεται αποδεκτή ως αυτονόητη.
Αυτό που απασχολεί τον Φασέν είναι πώς εξηγείται η σιωπή μας, πώς εξηγείται η συναίνεση. Στενεύει ο χώρος της ομιλίας, το πεδίο της δημόσιας συζήτησης μικραίνει. Λογοκρισία και αυτολογοκρισία, στα ΜΜΕ και στα μκδ, σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Ο ψοφοδεής διευθυντής σύνταξης, ο αλγόριθμος του facebook, ο φόβος πανεπιστημιακού δασκάλου πώς θα αντιδράσει το πανεπιστήμιο, ο φόβος του πρύτανη πώς θα αντιδράσει ο χορηγός του Πανεπιστημίου.
Από πού επιλέγουμε να αρχίσουμε την αφήγηση; Πώς η ιστορία αλλάζει ανάλογα με το πού επιλέγει κανείς να ξεκινήσει. Ποια είναι η αφετηρία για να μιλήσουμε για τη Γάζα; Η επίσημη εκδοχή αρχίζει τον Οκτώβριο του 2023. Αν κανείς πιέσει να πάμε πιο πίσω, θα κληθεί να κάνει ένα άλμα στο Ολοκαύτωμα, σα να μη μεσολαβεί τίποτα από το Ολοκαύτωμα ως το 2023. Πρέπει να θέτουμε διαρκώς σε αμφισβήτηση την επίσημη αφετηρία της ιστορίας μ’ ένα διαρκές «ναι μεν αλλά». Να υπονομευτεί η εκδοχή που θέτει ως μόνη αφετηρία των γεγονότων τη φονική επιδρομή του Οκτωβρίου του 2023 και τη συνοδεύει μόνο με την αναγωγή στο απόλυτο κακό που είναι το Ολοκαύτωμα.
Aνοιχτή πληγή στην ηθική τάξη του κόσμου
Στον πόλεμο οι λέξεις είναι από τα πρώτα θύματα. Ο ισχυρός επιβάλλει τη δική του εκφορά του πολέμου, λέει τον πόλεμο στη γλώσσα του, κλείνει το στόμα του άλλου. Ο Φασέν μιλάει για πρόθεση και δράση και γλώσσα γενοκτονική. Όταν αναφερθεί η γενοκτονία που συντελείται στη Γάζα, ξεκινάει ο πόλεμος των λέξεων. Όποιος μιλά για γενοκτονία γίνεται στόχος. Είτε είναι άνθρωπος είτε είναι ο ίδιος ο ΟΗΕ. Η γενοκτονία είναι η λέξη-βόμβα στη σιωπηρή συναίνεση.
Κανείς δεν είναι υπεράνω των κατηγοριών από την πλευρά του Ισραήλ. Η αμφισβήτηση της κρατικής επίσημης εκδοχής ισοδυναμεί με αντισημιτισμό, ακόμα και από τους δικαστές του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου. Πρόκειται για ήττα κάθε διεθνούς θεσμικού οικοδομήματος, για αποκαθήλωση της ίδιας της έννοιας της δικαιοσύνης. Είναι μια υπέρτατη ύβρις. Μια -όπως λέει ο Φασέν- ανοιχτή πληγή στην ηθική τάξη του κόσμου.
Οι λέξεις μιλάνε για ζωές αλλά όχι με τον ίδιο τρόπο. Υπάρχουν ζωές που δεν αξίζει να βιωθούν, ζωές που δεν αξίζει να θρηνούνται, αβίωτες ζωές και σώματα άκλαυτα. Είναι το πρώτο βήμα για την απανθρωποποίηση. Αναφέρει χαρακτηριστικά ο συγγραφέας την αποστέρηση των αισθήσεων για όσους/ες ζουν στην ανατολική Ιερουσαλήμ, πώς στερούνται μία-μία τις αισθήσεις τους.
Το Ισραήλ μιλάει για υπαρξιακή απειλή, κατηγορεί τους Παλαιστίνιους ότι φαντασιώνονται αυτό που η κυβέρνηση του Ισραήλ πραγματοποιεί. Αρνείται την ίδια την ύπαρξη του Άλλου με τον εποικισμό και την καταστροφή. Ταυτόχρονα, ισχυρίζονται ότι αυτά τα κάνουν επειδή φοβούνται ότι ο Άλλος αρνείται τη δική τους ύπαρξη. Σαν τους φασίστες που διαμαρτύρονται για την αντιρατσιστική νομοθεσία, επειδή τάχα δεν τους αφήνουμε να μιλήσουν, την ώρα που κάνουν ρατσιστικές επιθέσεις.
Όλα αυτά τα προφανή, σε πολλούς τόπους δεν μπορούν να ειπωθούν, όπως στα αμερικάνικα πανεπιστήμια. Με αφορμή τη Γάζα, βρίσκεται σε εξέλιξη μια ολομέτωπη επίθεση στην ακαδημαϊκή ελευθερία, με απειλές, εξευτελισμό των πρυτανικών αρχών, οικονομική ασφυξία από την απόσυρση χορηγών. Εκεί και αλλού λειτουργεί ένας μηχανισμός ακαδημαϊκής αυτολογοκρισίας που πλήττει τον πυρήνα αυτού που έλεγε ο Ντεριντά το «απροϋπόθετο του Πανεπιστημίου». Ας μην πάμε μακριά: πώς μπορεί να δικαιολογηθεί η σιωπή του ελληνικού πανεπιστημίου, με λίγες εξαιρέσεις;
Μια κομβική λέξη
Κι έρχομαι σε μια λέξη κομβική: «αντισημιτισμός». Έχει εξελιχθεί στο μεγαλύτερο όπλο αυτού του πολέμου. Ένας γενοκτονικός πόλεμος που διεξάγεται στο όνομα του Ολοκαυτώματος και το πρώτο που προσβάλλει είναι το ίδιο το Ολοκαύτωμα. Το Ισραήλ αμαυρώνει τη μνήμη του Ολοκαυτώματος, με αποτέλεσμα -όπως γράφει ο Τραβέρσο- να νομιμοποιείται ο αντισημιτισμός, γιατί μπαίνουμε σε έναν κόσμο όπου όλα είναι ισοδύναμα, οι λέξεις δεν έχουν πια καμιά άξια.
Η κριτική σε ένα κράτος δεν είναι μίσος φυλετικό για τους πολίτες του. Η διερώτηση για το εύρος ενός εγκλήματος δεν είναι αντισημιτισμός. Ο μεγαλύτερος χορηγός του αντισημιτισμού είναι σήμερα η κυβέρνηση του Ισραήλ. Δεν έχει νόημα να απαντάμε στην κατηγορία περί αντισημιτισμού. Όχι γιατί δεν υπάρχει αντισημιτισμός σε κάποιες αντιδράσεις στην πολιτική του Ισραήλ. Αλλά γιατί αυτή η θηριώδης γενίκευση που απορρίπτει κάθε κριτική με το στίγμα του αντισημιτισμού δεν σηκώνει λογική απάντηση. «Εγώ δεν είμαι αντισημίτης. Εσείς είστε αντισημίτες», πρέπει να λέμε στο κράτος του Ισραήλ. Γιατί πραγματικά, μια πολιτική σαν αυτή που ασκεί το κράτος του Ισραήλ, μόνο κάποιος που μισεί τους Εβραίους μπορεί να τη σκεφτεί. Το Ισραήλ σκοτώνει το δικό του μέλλον, το μέλλον των ανθρώπων του. Η εφημερίδα Χααρέτζ μιλάει για προϊούσα αποκτήνωση με επικράτηση ρατσιστικών ιδεών στην κοινωνία.
Ξεχωριστή μνεία
Το Ισραήλ επιβάλλει σιωπή αλλά χάνει ερείσματα. Έχει μείνει με πιο πιστούς συμμάχους τη διεθνή της ακροδεξιάς. Οι κήρυκες του Ισραήλ στο εξωτερικό είναι οι πιο γνωστοί αντισημίτες, ανανήψαντες πια, αναβαπτισμένοι στην κολυμπήθρα της ισλαμοφοβίας. Κοσμούν και την ελληνική κυβέρνηση τέτοια λαμπρά παραδείγματα.
Ποια είναι λοιπόν η παράξενη ήττα του τίτλου; Είναι η ήττα της συνείδησης απέναντι στην απόλυτη επικοινωνιακή υπεροπλία του αντιπάλου. Όσοι τολμούν, όμως, θα αναγνωριστούν ως δίκαιοι που προτίμησαν να σεβαστούν τον ανθρωπισμό και τις αξίες της ανθρωπιάς, παραβλέποντας τις απειλές σε βάρος τους.
Υπάρχουν εκείνοι που σωπαίνουν, υπάρχουν και εκείνοι που δεν καταφέρνουν να ακουστούν. Αρμόζει ξεχωριστή μνεία στους εύψυχους Εβραίους που βιώνουν το μίσος επειδή τόλμησαν να υπερασπιστούν τα δικαιώματα των Παλαιστινίων. Εκείνους που ξέρουν πως δεν νοείται δίκαιη και βιώσιμη ειρήνη χωρίς ευθεία καταδίκη της κρατικής βίας του Ισραήλ που ισοδυναμεί πλήρως με κρατική τρομοκρατία. Ας θεωρηθεί πως αυτές οι γραμμές αφιερώνονται στα θύματα και σε όσους επιμένουν να θυμίζουν τα θύματα.
Το κείμενο αποτελεί επεξεργασμένη εκδοχή της συμμετοχής του συντάκτη σε εκδήλωση-βιβλιοπαρουσίαση (10 Δεκεμβρίου, Ινστιτούτο Έτερον).