Συζήτηση για την εμπειρία της αριστερής κυβέρνησης
Αρχές πολιτικής πρακτικής
Το να συμβάλεις με λίγες λέξεις σε μια συζήτηση με τόσο μεγάλο θέμα απαιτεί μια σκληρή αρχική επιλογή. Επιλέγω, λοιπόν, να αναφερθώ γενικά, αλλά κατά το δυνατόν συγκεκριμένα, στις αρχές πολιτικής πρακτικής που, τουλάχιστον κατ’ εμέ, προσδιόρισαν στην πράξη το «πείραμα ΣΥΖΡΙΖΑ», το πείραμα που συνέστησε τη λεγόμενη «πρώτη κυβέρνηση της Αριστεράς».
Οι αγώνες εναντίον του καπιταλισμού
Αρχίζω, λοιπόν, με τον ισχυρισμό ότι σχετικά νωρίς σε αυτόν τον αιώνα, οι διεκδικήσεις από τον καπιταλισμό διαχωρίστηκαν πολιτικά από τους αγώνες εναντίον του. Ρεφορμισμός ή Επανάσταση. Αυτό ήταν κατά βάσιν το δίλημμα που προσδιόρισε από τότε την Αριστερά μέχρι την οριστική κατάρρευση του «υπαρκτού σοσιαλισμού» και τη συνάδουσα παγκοσμιοποίηση. Όπου στο πλαίσιο του παγκοσμιοποιημένου και χρηματιστηριακού καπιταλισμού η Αριστερά άρχισε να συνειδητοποιεί ότι το δίλημμα, τουλάχιστον έτσι αμείλικτα διατυπωμένο, δεν μπορεί πλέον να ενεργοποιήσει σχεδόν τίποτε ενόσω η ίδια δεν μπορεί να προσφύγει ή να επαναπαυθεί σε σιδερένιες νομοτέλειες. Αφού, εκτός των άλλων, το αστάθμητο καραδοκεί παντού και δεν μπορεί να χειραγωγηθεί ποτέ. Και άρα ότι αυτή μπορεί να στηριχθεί μόνον σε μια τάση, τάση εγγενώς ενυπάρχουσα σε κάθε ταξική κοινωνία, τάση που συνιστά τόσο ιστορική όσο και ανθρωπολογική σταθερά: την τάση προς την καθολική δικαιοσύνη που συνθέτει ελευθερία, ισότητα και αλληλεγγύη, την τάση, αν θέλουμε, προς τον ορίζοντα του κομμουνισμού. Τάση που διασχίζει ακόμη και τον σοσιαλισμό ως το καθεστώς/μη καθεστώς που επιδιώκει να οδηγήσει στον κομμουνισμό. Το πείραμα «ΣΥΡΙΖΑ στην κυβέρνηση» σε αυτήν την τάση στηρίχθηκε. Κάποτε ρητά, αλλά κυρίως άρρητα. Όπου γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, ο πόλεμος εναντίον του υπήρξε από την αρχή και εξακολουθεί να είναι ολοκληρωτικός: τέτοιο πείραμα οφείλει να μην υπάρξει ξανά ποτέ και οι αντικειμενικά αδιαμφισβήτητες επιτυχίες του οφείλουν να διαγραφούν από τη συλλογική μνήμη με κάθε μέσο.
Έτσι ή αλλιώς, η στήριξη σε αυτήν την τάση σήμαινε και εξακολουθεί να σημαίνει, ότι ο αγώνας της Αριστεράς για τον σοσιαλισμό εναπόκειται αποκλειστικά στη δική της ακλόνητη βούληση και στην αποτελεσματική οργάνωση των δικών της δυνάμεων, όπως και το ότι η επιτυχία του αγώνα και η επίτευξη του στόχου ανάγονται κάθε στιγμή στην προσπάθειά της να διευρύνει το εκάστοτε εφικτό. Να το διευρύνει προς την κατεύθυνση, ακριβώς, του σοσιαλισμού. Όπου το εφικτό και η διεύρυνσή του προσδιορίζονται από τον αναγκαίο ρεαλισμό σε κάθε στιγμή του αγώνα. Ανάλογα με τις εκάστοτε περιστάσεις και τους αντίστοιχους συσχετισμούς ισχύος. Ρεαλισμό, ωστόσο, που υπόκειται σε μια ακλόνητη και αισιόδοξη βούληση μακράς πνοής. Δηλαδή έναν ρεαλισμό πάντοτε ανοιχτών οριζόντων που μπορεί να κινητοποιεί το αντίστοιχο ακλόνητο φρόνημα.
Η στόχευση του σοσιαλισμού
Πώς, όμως, μπορεί η Αριστερά να πορευτεί στον δρόμο προς τον σοσιαλισμό όταν οι θεωρίες για εκείνον, οσοδήποτε πλούσιες, παραμένουν –όπως, άλλωστε, το οφείλουν ως θεωρίες– μονίμως ανοιχτές και κάποτε αμφιλεγόμενες; Ενώ ούτως ή άλλως καμιά τους δεν μπορεί να εδραιώσει νομοτέλειες ούτε να προλάβει το αστάθμητο; Μόνον αν ακούσουμε τον ποιητή –τον Ισπανό Αντόνιο Ματσάδο (1875-1939)– που υποδεικνύει ότι έναν τέτοιο και έναν τόσο νέο δρόμο μπορούμε να τον διανοίξουμε και να τον χαράξουμε μόνον περπατώντας. Με πάντα σταθερό τον προσανατολισμό μας στο βάθος του ουρανού. Κατά συνέπεια, τα προγράμματα της Αριστεράς δεν μπορεί παρά να συνιστούν συγκυριακές προσπάθειες που οφείλουν να είναι ανοιχτές στο αστάθμητο και έτοιμες να αποκριθούν ακόμη και στις παντελώς απροσδόκητες επιπτώσεις του. Ομολογουμένως, το «πείραμα ΣΥΡΙΖΑ» δεν τα πήγε εδώ και τόσο καλά.
Και πώς μπορούμε να συντηρούμε και να επισκευάζουμε το όχημα ή το σκάφος που επιτρέπει την πορεία σε απάτητο δρόμο που απλώς υποδεικνύει έναν ορίζοντα; Δρόμο σε στεριές και θάλασσες, με το ρεύμα σχεδόν μόνιμα ενάντιο; Όταν οι θεωρίες μας δεν εξασφαλίζουν νομοτέλειες, οι συνθήκες είναι πάντα νέες, οι άνεμοι που πνέουν κάθε στιγμή άστατοι και απρόβλεπτοι ενώ ούτε οι εμπειρίες που έχουμε συσσωρεύσει επαρκούν για ασφαλή πλοήγηση; Όσο κι αν εμπειρίες και θεωρίες ανασύρουν και ανασυγκροτούν μνήμες σκληρές και πολύτιμες, όσο κι αν καλλιεργούν φρόνημα φτιάχνοντας πείσμα και πειθώ. Συνάγεται πως μπορούμε να συντηρούμε και να επισκευάζουμε το όχημα ή το σκάφος μόνον αν ακούσουμε τον φιλόσοφο –τον Όττο Νόιρατ (1882-1945), αριστερό μέλος του διάσημου Κύκλου της Βιέννης– που υποδεικνύει ότι τούτο το όχημα ή σκάφος μπορούμε να το ναυπηγούμε και να το ξανα-ναυπηγούμε μόνον από τα υλικά που βρίσκουμε, ανασύρουμε και επεξεργαζόμαστε στον δρόμο και εν κινήσει. Δηλαδή μόνον εν πλώ.
Ποιος είναι, λοιπόν, ο σοσιαλισμός και πώς τίθεται; Ο σοσιαλισμός είναι ο απαράκαμπτος στόχος του μόνιμου αγώνα για καθολική δικαιοσύνη. Του αγώνα εντός και εναντίον του καπιταλισμού, που αποσκοπεί κάθε στιγμή στη διεύρυνση του εφικτού, πάντα υπό τη σκοπιά του στόχου, αλλά αναγνωρίζοντας κάθε φορά τις ρεαλιστικές δουλείες της στιγμής. Του αγώνα που φτιάχνει τον δικό του δρόμο περπατώντας τον, με όχημα ή σκάφος που ναυπηγείται, συντηρείται και επισκευάζεται εν πλω.
Αλλά τι μπορεί να είναι ένα τέτοιο όχημα ή σκάφος; Τόσο η δομή του καπιταλισμού (η αποφασιστική σημασία και η σχετική αυτονομία της πολιτικής βαθμίδας) όσο και η συσσωρευμένη εμπειρία υποδεικνύουν πως τούτο το όχημα ή σκάφος δεν μπορεί παρά να συνίσταται σε ένα κόμμα ιδιαίτερης μορφής: κόμμα που δρα πάντοτε εν μέσω κοινωνίας και όχι εκ των άνω. Κόμμα αψεγάδιαστης εσωτερικής δημοκρατίας και ανοιχτό στους καιρούς και σε συνομιλητές. Κόμμα πάντοτε έτοιμο να εντοπίζει το νέο και να αφουγκράζεται ιδέες και κινήσεις που λειτουργούν εκτός τρέχουσας δημοσιότητας. Κόμμα ικανό να αναγνωρίζει ανοιχτά και σταράτα τα δικά του λάθη ή ολιγωρίες και να αυτο-διορθώνεται ανάλογα. Και άλλα πολλά. Αλλά τούτα τα πολλά –και ειδικά σήμερα μετά τη διάλυση που επέφερε η καταιγίδα του «αντι-πειράματος Κασσελάκη»– αποτελούν θέμα μιας άλλης συζήτησης που οφείλει να συμπληρώσει αυτήν που ήδη ανοίξαμε.
Αριστείδης Μπαλτάς
Δυσκολίες εφαρμογής μιας αριστερής εκπαιδευτικής πολιτικής
Μία επισήμανση: Για τα 50 χρόνια της Μεταπολίτευσης και την πορεία της δημοκρατίας στην κοινωνία μας έγιναν πολλά συνέδρια, ομιλίες, ημερίδες, αφιερώματα κλπ. Εκτός από την ημερίδα που έκανε το Κέντρο Παιδαγωγικής και Καλλιτεχνικής Επιμόρφωσης Σχεδία, πουθενά αλλού (συμπεριλαμβανομένων και των ινστιτούτων μας) δεν συζητήθηκαν τα θέματα εκπαίδευσης που έπαιξαν έναν τόσο σημαντικό ρόλο στην εδραίωση της δημοκρατίας τα τελευταία 50 χρόνια!
Από το τέλος του 2019 μέχρι και τα μέσα του 2021, η ομάδα που το 2016-2019 είχαμε στο υπουργείο Παιδείας την ευθύνη διαμόρφωσης της πολιτικής σε θέματα εκπαίδευσης όλων των βαθμίδων καταφέραμε και γράψαμε –ο καθένας για τον δικό του τομέα ευθύνης– σειρά κειμένων που αποτέλεσαν το συλλογικό τόμο Τα Κοινά της Παιδείας: σκέψεις για το παρελθόν και μέλλον του κυβερνητικού εγχειρήματος της Αριστεράς (Θεμέλιο 2021), με πρόλογο του Αλέξη Τσίπρα και 18 κεφάλαια, γραμμένα από 19 συγγραφείς. Στον τόμο συμπεριλαμβάνονται και τρία επιπλέον κεφάλαια: για το μάθημα των θρησκευτικών, για τις διαπραγματεύσεις με την εκκλησία μετά την αρχική συμφωνία πολιτείας και εκκλησίας, και για τις μεταρρυθμίσεις στη Σαρία. Αποτυπώσαμε τις εμπειρίες μας, αναδείξαμε το σκεπτικό των μεταρρυθμίσεων, καταγράψαμε τη δυναμική που δημιούργησαν οι νομοθετικές πρωτοβουλίες, αναλύσαμε τις αντιστάσεις που συναντήσαμε και ανιχνεύσαμε τα αδιέξοδα που όριζε η ευρύτερη πολιτική συγκυρία και κομματική κουλτούρα.
Υπάρχουν κάποιες παράμετροι που είναι καθοριστικές για την υλοποίηση μιας εκπαιδευτικής πολιτικής: οι χρόνοι μακράς διάρκειας με τους οποίους έχει κανείς να αναμετρηθεί, καθώς πρέπει να ληφθούν αποφάσεις με μακροχρόνιες συνέπειες υπό την ασφυκτική πίεση του τρέχοντος πολιτικού χρόνου, το μεγάλο εύρος του πεδίου ευθύνης που καλύπτει το συγκεκριμένο υπουργείο και ο τεράστιος αριθμός των πολιτών που επηρεάζονται άμεσα από τις πολιτικές του υπουργείου, με αποτέλεσμα σχεδόν κανείς πολίτης να μη μένει αδιάφορος στις όποιες νομοθετικές πρωτοβουλίες ή ρυθμίσεις.
Καταφέραμε να κάνουμε πολλά. Θα μπορούσαμε να κάνουμε περισσότερα; Στην ερώτηση αυτή, η απάντηση δεν μπορεί παρά να είναι πάντα καταφατική. Ωστόσο, οι απαντήσεις στην ερώτηση επηρεάζονται πάντα από την επιγενόμενη κατάσταση και την ωριμότητα που έχει αποκτηθεί λόγω της χρονικής απόστασης απ’ όσα έγιναν. Σημασία, όμως, έχει να κατανοήσουμε το παρελθόν με τους δικούς του όρους, ως ένα πλέγμα περιορισμών σε έναν συγκεκριμένο χωροχρόνο, και όχι να το κρίνουμε με όρους του σήμερα ή με όρους ενός ιδεατού κόσμου.
Ακόμη και σήμερα, ανάμεσα στους αριστερούς δεν είναι καθόλου σαφής η συνθετότητα της καθημερινότητας που επέβαλαν η τρόικα και οι περιορισμοί του προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής, αφήνοντας ελάχιστα περιθώρια κινήσεων λόγω της δυσκολίας εξεύρεσης πόρων που θα μας επέτρεπαν να προχωρήσουμε σε αναπτυξιακές παρεμβάσεις.
Η αντιμετώπιση των παθογενειών, των πελατειακών σχέσεων και μικροσυμφερόντων, πρέπει να είναι ένα από τα βασικά στοιχεία μιας αριστερής πολιτικής. Εμπλοκή σε αυτά δεν έχουν μόνο όσοι δεν είναι αριστεροί! Ακόμη και σήμερα, δεν φαίνεται να έχουμε λάβει τα αναγκαία μαθήματα. Με ορισμένα από αυτά καταφέραμε να συγκρουστούμε –όχι με όλα.
Οι οργανωτικές και πολιτικές παθογένειες στο κόμμα μετά το 2019 δεν επέτρεψαν να συζητηθούν με ψυχραιμία όσα γράφτηκαν στο βιβλίο (όπως και στα ελάχιστα άλλα) στις κομματικές οργανώσεις και στα ινστιτούτα μας. Έγιναν αρκετές βιβλιοπαρουσιάσεις σε διάφορες πόλεις με σχετική επιτυχία, αλλά τα θέματα επί της ουσίας δεν συζητήθηκαν. Η αναλυτική συζήτηση όσων αποτυπώνονται στο βιβλίο έπεσε θύμα και της αδυναμίας των συνδικαλιστικών φορέων να διαμορφώσουν συγκεκριμένες θέσεις και όχι γενικά και αόριστα για το «δημοκρατικό σχολείο ή πανεπιστήμιο».
Τα παραπάνω αποτελούν λίγα από τα σημεία πάνω στα οποία θα μπορούσαμε να αναστοχαστούμε σήμερα.
Κώστας Γαβρόγλου
2015: Δεν επαληθεύτηκαν οι προβλέψεις και τα στοιχήματα για χρεοκοπία!
Ιανουάριος 2015: Στις 25 του μήνα γίνεται η μεγάλη ανατροπή. H κυβέρνηση Σαμαρά, που πάσχιζε να κλείσει το νέο της μνημόνιο μέσα από τις προτάσεις του e-mail Χαρδούβελη, χάνει την εξουσία. Σημειώνεται βέβαια ότι το e-mail Χαρδούβελη χαρακτηρίστηκε ως e-mail «μέτρων Μίκυ Μάους» από τον εκπρόσωπο του ΔΝΤ, τον Τόμσεν. O μύθος του success story καταρρέει και μάλιστα με κρότο. Ουδεμία θετική πρόβλεψη για το 2014 επαληθεύεται. Έτσι, η προβλεπόμενη αύξηση του ΑΕΠ κατά 2,5% καταλήγει στην πενιχρή αύξηση του 0,7%, ενώ η υπεραισιόδοξη αύξηση των επενδύσεων κατά 10,3% καταλήγει σε μείωση της τάξης του 2,8%. Η ανεργία εκτινάσσεται στο 24,9% σε αντίθεση με την πρόβλεψη για 16,7%!
Όσα άτομα, υπέρμαχοι της πολιτικής Σαμαρά, γνώριζαν τους μηχανισμούς λειτουργίας της οικονομίας, ανακουφίστηκαν βλέποντας τα αποτελέσματα της 15ης Ιανουαρίου υπέρ του ΣΥΡΙΖΑ, ενώ όσοι από τη ΝΔ γνώριζαν τα μυστικά της αγοράς και των δημοσίων οικονομικών άναψαν ένα λιανοκέρι στο πρώτο παρεκκλήσι που βρήκαν στον δρόμο τους, γιατί απαλλάχθηκαν από μια πολιτική χωρίς προοπτική και διέξοδο.
Τρίτο μνημόνιο με την ίδια κυβέρνηση και με μια οικονομία υπό κατάρρευση θα έβγαζε όλο τον κόσμο στους δρόμους.
Μπαίνοντας στο Γενικό Λογιστήριο του Κράτους (ΓΛΚ), ως τότε αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών, κατά την ώρα της παράδοσης-παραλαβής ο αποχωρών υπουργός κ. Σταϊκούρας ανακοίνωνε ότι άφηνε ταμείο με 2,8 δισ. ευρώ. Παραλαμβάνοντας τους πίνακες των χρηματορροών την ίδια ημέρα, διαπιστώσαμε με έκπληξη ότι το ταμείο που παραδόθηκε είχε 1,6 δισ. ευρώ, ενώ οι μηνιαίες πληρωμές του Φεβρουαρίου ανέρχονταν σε 5,5 δισ. ευρώ. Έχοντας υπόψη και τα έσοδα του μήνα, διαπιστώναμε την ύπαρξη ταμειακού κενού της τάξης περίπου των 500 εκατομμυρίων ευρώ λίγες ημέρες πριν τις πολλές πληρωμές του τέλους του Φεβρουαρίου. Με αριστουργηματικό τρόπο –θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί– η ΝΔ παρέδωσε την καυτή πατάτα της εξουσίας στον ΣΥΡΙΖΑ.
Όλα κρέμονταν από το ΓΛΚ και την ικανότητά μας να πληρώνουμε τις πιεστικές δαπάνες σε μια περίοδο που άρχιζε μια νέα διαπραγμάτευση. Οι «Θεσμοί» δεν βιάζονταν γιατί πόνταραν στη χρεοκοπία της χώρας. Δυστυχώς και ο Γιάνης δεν βιαζόταν, ακολουθώντας τη δική του στρατηγική, η οποία δεν λάμβανε, όπως όφειλε, τους τρομακτικούς περιορισμούς του Δημόσιου Ταμείου.
Αν και υπήρχαν χρήματα σε Ταμεία και Οργανισμούς ικανά να εξυπηρετήσουν τον βραχυχρόνιο δανεισμό του κράτους, οι διοικήσεις της προηγούμενης κυβέρνησης αρνιόντουσαν να συμβάλουν στην προσπάθεια εύρεσης πόρων για το ΓΛΚ. Και παρά το γεγονός ότι η Τράπεζα της Ελλάδας (ΤτΕ) πρόσφερε υψηλότερα επιτόκια, οι αρνήσεις συνεχίζονταν. Το κράτος δανειζόταν χρήματα μέσω των λογαριασμών τους στην ΤτΕ.
Έτσι αρχίσαμε και πορευθήκαμε, ενώ προς απογοήτευση πολλών, που πόνταραν στη χρεοκοπία της χώρας και την άνευ όρων παράδοσή της στις επιλογές των «Θεσμών», τα καταφέραμε!
Δημήτρης Μάρδας
Syriza in Power σήμερα
Τον Μάρτιο 2015 μίλησα στο Πανεπιστήμιο της Γλασκώβης για τη νίκη του ΣΥΡΙΖΑ.
Όταν ο ταξιτζής άκουσε ότι κατάγομαι από την Ελλάδα, λέει: «Πιστεύαμε ότι η επανάσταση θα αρχίσει στη Σκωτία. Αλλά εσείς οι Έλληνες πήρατε το προβάδισμα». Ο φιλέλληνας ταξιτζής εννοούσε το σκωτσέζικο δημοψήφισμα του 2014, στο οποίο 45% ψήφισε υπέρ της ανεξαρτησίας. Ο ΣΥΡΙΖΑ είχε γίνει ένα φάντασμα πάνω από την Ευρώπη. Τα ειδησεογραφικά πρακτορεία μετέδιδαν την αμηχανία και εχθρότητα κυβερνήσεων και πολιτικών. Πιο σημαντική ήταν η αλλαγή του κόσμου: φοιτητές και εργαζόμενοι, φίλοι και άγνωστοι, αριστεροί και δεξιοί μας συνέχαιραν και ήθελαν να μάθουν για την Ελλάδα. Οι εκδηλώσεις αλληλεγγύης στον ελληνικό λαό συγκέντρωναν ανθρώπους πέρα από τον αριστερό χώρο και μετατρέπονταν σε διαμαρτυρία για τις πολιτικές στη δική τους χώρα. Οι βρετανοί αριστεροί, αποκλεισμένοι από το Εργατικό Κόμμα, έκαναν τον ΣΥΡΙΖΑ «επανάσταση δι’ αντιπροσώπου». Το ρεφραίν πάντα το ίδιο: «Να είχαμε κι εδώ ένα ΣΥΡΙΖΑ». Η νίκη έδινε καινούργια γυαλιά για να δούμε τον κόσμο, έβαζε στη συζήτηση απόψεις που ήταν στο περιθώριο. Για τριάντα χρόνια ακούγαμε ότι «δεν υπάρχει εναλλακτική λύση». Ξαφνικά μια διαφορετική ερμηνεία της πολιτικής έγινε δυνατή. Ακολούθησε η επιτυχία του Σάντερς στην Αμερική, του Ποδέμος στην Ισπανία, το ριζοσπαστικό μανιφέστο του Κόρμπιν, οι νίκες του Σιν Φέιν στην Ιρλανδία. Η αλλαγή προχωρούσε παντού. Πού να φανταστούμε στη χαρά μας τότε τη γελοιοποίηση της Αριστεράς από τον Κασσελάκη;
Ένας αγγλικός εκδοτικός οίκος μού ζήτησε να εξηγήσω την «Ελληνική Άνοιξη». Το Syriza in Power: Reflections of an Accidental Politician κυκλοφόρησε το 2017. Μέχρι την ολοκλήρωση της συγγραφής του είχα γίνει ένας «κατά τύχη» πολιτικός, βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ στον Πειραιά, τον Σεπτέμβριο του 2015. Έτσι, το βιβλίο επεκτάθηκε από την άνοδο του κόμματος και το δημοψήφισμα του Όχι –«η πιο σημαντική αριστερή νίκη στην Ευρώπη για δεκαετίες»– στην πρώτη περίοδο της διακυβέρνησης. Ένα δεύτερο βιβλίο, Από την έδρα στα έδρανα: Έργα και ημέρες μια αριστερής κυβέρνησης, εκδόθηκε το 2019 και εστιάστηκε στην κυβέρνηση και την εμπειρία μου ως «εθνογράφου» της «πρώτης φοράς Αριστερά». Σήμερα, τα ξαναδιαβάζω σαν τη γενεαλογία της ήττας και της πρόσφατης γελιοποίησης. Ο Κασσελάκης ήταν σύμπτωμα και επιβεβαίωση της αριστερής υποχώρησης, ένα προαναγγελθέν συμβάν προϊούσας παρακμής.
Το συμπέρασμα των βιβλίων είναι ότι η αριστερή κυβέρνηση είναι μια άσκηση σε αντιφάσεις. Η γενική αντίφαση ανάμεσα στο κράτος και την Αριστερά πήρε τη συγκεκριμένη μορφή ανάμεσα στην αριστερή ιδεολογία και τις πολιτικές λιτότητας που επιβλήθηκαν από τους δανειστές. Το τρίτο μνημόνιο ήταν το αποτέλεσμα και η αιτία της εγγενούς και άλυτης έντασης ανάμεσα στο κεφάλαιο και το κράτος, από τη μία πλευρά, και τους εργαζόμενους και την Αριστερά, από την άλλη. Αυτές οι εντάσεις επεκτάθηκαν στις σχέσεις της κυβέρνησης με το κόμμα και τα κοινωνικά κινήματα και προετοίμασαν την ήττα. Η εκλογική νίκη είχε βασιστεί στη λαϊκή αντίσταση και τον ακτιβισμό. Μετά τις εκλογές, η κοινωνική κινητοποίηση μειώθηκε, τα κινήματα έμειναν ακίνητα. Η ψήφος κατεύνασε τους δρόμους και έστειλε τους ανθρώπους στα σπίτια τους. Η απουσία κινηματικής πίεσης στην κυβέρνηση άνοιξε τον δρόμο για τον εφησυχασμό και οδήγησε στην αδυναμία κατανόησης του λαϊκού αισθήματος. Το κόμμα παραμερίστηκε, καθώς πολλά ανώτερα στελέχη μετακινήθηκαν στην κυβέρνηση. Υποβαθμίστηκε το έργο στο τοπικό επίπεδο, σε δήμους, συνδικάτα, επιμελητήρια, οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Σκληρά οργανωμένες κομματικές τάσεις μετέφεραν τη δημοκρατική συζήτηση προγραμμάτων και στρατηγικής από τα μέλη στα αρχηγικά στελέχη και τις βαρονίες. Η αριστερή κυβέρνηση έγινε αμυντική και αρνητική: προσπάθησε να προστατεύσει τους πιο ευάλωτους, να περιορίσει τις χειρότερες υπερβολές του νεοφιλελευθερισμού, να αναστείλει με «λογική και σωφροσύνη» τις πιο προκλητικές μεταρρυθμίσεις υπέρ του κεφαλαίου. Αλλά δεν προσπάθησε να μεταβάλλει την ταξική ισορροπία.
Η αποκλειστική ενασχόληση με την κυβερνησιμότητα εμπόδισε τη διάγνωση της αριστερής υποχώρησης και τις επερχόμενες ήττες. Φαίνεται ότι η Αριστερά δεν έχει κατανοήσει τις αλλαγές στην κοινωνία που οδήγησαν στην άνοδο της Ακροδεξιάς και δεν συνομιλεί δημιουργικά μαζί της. Δίπλα στην έλλειψη κοινωνικής γείωσης που μετέτρεψε το κόμμα σε αιωρούμενο εκλογικό μηχανισμό βρίσκουμε την εγκατάλειψη της θεωρητικής μελέτης και ανάλυσης του κοινωνικού γίγνεσθαι, των ταξικών και επαγγελματικών διαστρωματώσεων, την αδιαφορία και απουσία από την πάλη των ιδεών, την αντικατάσταση της επιστημονικής κατανόησης και τεκμηρίωσης από μια επιδερμική επικοινωνιακή στρατηγική. Έχουν ευθύνη τα κυβερνητικά στελέχη, οι αριστεροί επιστήμονες και διανοούμενοι, κι εγώ μαζί τους. Με μια λέξη, αφήσαμε το μεγάλο μας ιστορικό κεφάλαιο: τη δύναμη της Αριστεράς να λειτουργεί ως θεωρία και επιστήμη στην πράξη, να αποφασίζει προγράμματα και πολιτικές μπολιάζοντας τις αξίες της με την επιστήμη και την κατανόηση του εκάστοτε συσχετισμού δυνάμεων. Όλα αυτά προετοίμασαν τις ήττες του 2019 και του 2023. Αλλά τα κεντρικά στελέχη δεν την προέβλεψαν, παρασυρμένα από το σύντομο ραντεβού τους με την κυβέρνηση.
Όταν η πράξη προχωρεί χωρίς θεωρία –εκτός από μερικούς ρητορικούς δογματισμούς– ο άκρατος βολονταρισμός οδηγεί στα βράχια, στην αριστερή μελαγχολία και την απογοήτευση. Πολλές αστοχίες της «πρώτης φοράς Αριστερά» ήταν αποτέλεσμα περιορισμένης θεωρητικής κατανόησης. Μια συζήτηση που δεν έγινε, ήταν για τη διαφορά εξουσίας και κυβέρνησης. Όσοι πίστευαν ότι ο ΣΥΡΙΖΑ έχει την εξουσία θεωρούσαν ότι η απλή νομοθέτηση πολιτικών θα οδηγούσε αυτόματα στην εφαρμογή τους. Οι κυβερνητικοί συντόνιζαν τις ενέργειές τους με το κυρίαρχο παράδειγμα, αποζητώντας την επιδοκιμασία των ΜΜΕ και των καθεστωτικών συστημάτων.
Πέτυχε, λοιπόν, ο ΣΥΡΙΖΑ σε αρκετά. Διέκοψε την παντοδυναμία της ΤΙΝΑ και έδωσε χώρο στην ελπίδα, στη Σκωτία, την Ελλάδα, την Ευρώπη. Αλλά απέτυχε σε πολλά. Το κόμμα έγινε θύμα της επιτυχίας του. Θα γίνει ένα ακόμα ιστορικό παράδειγμα αριστερής ελπίδας και διάψευσης; Ή θα γίνει φυτώριο για την επιστροφή της Αριστεράς της νίκης; Είναι ακόμη πολύ νωρίς για να απαντήσουμε. Όταν μια ιδέα, ένα κίνημα, μια κυβέρνηση βρίσκεται σε υποχώρηση, η πιο καλή άμυνα είναι η αναδίπλωση, η απόδραση στο μέλλον.