Η σημαντική πρωτοβουλία του Κοινωνικού Ιατρείου - Φαρμακείου Αλληλεγγύης Χανίων, για τη διενέργεια σεμιναρίου με τίτλο «Υγεία μετακινούμενων πληθυσμών», και η διαρκής γενναιοδωρία του Θεόφιλου Ρόζενμπεργκ, διευθύνοντος του μεταπτυχιακού προγράμματος της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, με τίτλο «Διεθνής ιατρική - Διαχείριση κρίσεων υγείας», συνεργάστηκαν και εγένετο ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον διήμερο στα Χανιά. Αφορμή για να συναντηθούμε με τον χειρουργό, αναπληρωτή καθηγητή χειρουργικής στην Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ, Θεόφιλο Ρόζενμπεργκ, άνθρωπο ψυχωμένο -όπως του αρέσει να χαρακτηρίζει τους νέους ανήσυχους συναδέλφους του-, ιδρυτή των Γιατρών του Κόσμου στην Ελλάδα, με εμπειρία στις προσφυγικές ροές και σαφή εικόνα της παρούσας προσφυγικής κρίσης.
Αυτό που βιώνει η χώρα μας, η Ευρώπη, ο πλανήτης αυτήν την περίοδο θα το χαρακτηρίζατε προσφυγική κρίση και ποια είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτής της ροής προσφύγων;
Πράγματι πρόκειται για προσφυγική κρίση, μια από τις πολλές που έχει βιώσει ο πλανήτης μας τα τελευταία χρόνια. Το πρωτοφανές στοιχείο αυτής της κρίσης αφορά την Ευρώπη. Τεράστιες μάζες μετακινούνται παγκόσμια τις τελευταίες δεκαετίες, αλλά περνάνε στα ψιλά γράμματα των ευρωπαϊκών ειδήσεων, γιατί δεν χτυπάνε την πόρτα μας. Ροές μεταναστών υπήρξαν και στη δεκαετία του ’90. Ας θυμηθούμε την κατάρρευση της Αλβανίας, της Γεωργίας και της Αμπχαζίας και τη μεγάλη άφιξη προσφύγων από εκείνες τις χώρες. Καμία από αυτές τις ροές δεν είχε το χαρακτηριστικό της οργανωμένης και τόσο μαζικής μετάβασης που παρουσιάζει αυτή που βιώνουμε τώρα. Αυτή είναι η ειδοποιός διαφορά, που γίνεται ακόμα πιο σημαντική, διότι ενδύεται τα χαρακτηριστικά του παγκόσμιου δουλεμπορίου, το οποίο αυτή τη φορά δρα τελείως ανενόχλητο. Οι διακινητές αυτών των μεταναστευτικών ροών απολαμβάνουν, αν όχι πλήρους ασυλίας, τουλάχιστον ανοχής. Τη στιγμή που τα χρήματα που διακινούνται στο δουλεμπόριο παγκοσμίως έχουν πλέον ξεπεράσει τα χρήματα του λαθρεμπορίου όπλων -βέβαια διαπλέκονται μεταξύ τους.
Μάλιστα είναι αυτοί οι διακινητές, οι δουλέμποροι που κατευθύνουν τις ροές προσφύγων.
Βεβαίως. Μας έκανε, για παράδειγμα, εντύπωση γιατί έχει επιλεγεί η Λέσβος και η Χίος ως σημεία άφιξης, ενώ υπάρχουν κι άλλα νησιά που απέχουν ανάλογα από τα τουρκικά παράλια. Το Καστελόριζο, ας πούμε, είναι πολύ πιο κοντά και δεν φυλάσσεται. Επομένως, η επιλογή του ενός ή του άλλου δρόμου δεν εξαρτάται από τίποτα άλλο παρά από τις συμφωνίες που έχουν γίνει από την άλλη πλευρά του Αιγαίου. Μάλιστα, είναι όλες οι λεπτομέρειες του ταξιδιού ρυθμισμένες από ένα τεράστιο παράνομο πρακτορείο ταξιδιών.
Αυτά τα στοιχεία επιπλέον ανάγουν το ζήτημα σε πολιτικό, το οποίο απαιτεί άμεση και σαφή πολιτική αντιμετώπιση όχι μόνο από τη χώρα μας αλλά και από την Ευρώπη. Είναι αντίστοιχη αυτής της διαπίστωσης η μέχρι τώρα αντιμετώπιση;
Η ελληνική κυβέρνηση έχει κάνει μια πάρα πολύ γενναία επιλογή που θα της πιστωθεί μακροπρόθεσμα: έχει επιλέξει να διαχειριστεί αυτήν την κρίση και να μην ακολουθήσει πολιτικές αποτροπής. Είναι μια πολύ γενναία πρωτοβουλία, που όμως δεν αρκεί και δεν μπορεί να τελεσφορήσει, διότι δεν επαρκούν οι διαθέσιμοι πόροι και δεν έχει καμία βοήθεια από την Ευρώπη. Η κρίση αυτή έχει ξεπεράσει κατά πολύ τις δυνατότητες διαχείρισής της από τις δυνάμεις πολιτικής προστασίας, όσο κι αν εχει προσπαθήσει η πολιτεία, ιδιαίτερα σε αυτήν την περίοδο της ανθρωπιστικής κρίσης που βιώνει η ελληνική κοινωνία. Δύο κρίσεις είναι ήδη πάρα πολύ για μια χώρα σαν τη δική μας. Σε τέτοιες περιπτώσεις, διεθνώς, και ας θυμηθούμε και άλλες μεγάλες καταστροφές, η εμπειρία μας διδάσκει ότι χρειάζεται να απευθυνθούμε σε διεθνή βοήθεια, συντονισμένα και οργανωμένα. Ας θυμηθούμε τις πυρκαγιές στην Ηλεία το 2007. Επίσης, υπάρχει και η καταφυγή στο τεράστιο δυναμικό που αποτελούν οι ένοπλες δυνάμεις με τα ικανά μέσα που διαθέτουν, πράγμα που μέχρι τώρα έγινε με πολύ διστακτικό τρόπο, αν και στο παρελθόν έχουν συνδράμει αποτελεσματικά. Ας θυμηθούμε το πλωτό νοσοκομείο που κλήθηκε για τους σεισμοπαθείς της Κεφαλονιάς. Γιατί δεν θα μπορούσε να έχει δοθεί για τους ανθρώπους αυτούς που πνίγονται στο Αιγαίο;
Έχετε μεγάλη εμπείρια σε ζητήματα διαχείρισης κρίσεων στην υγεία και ειδικότερα μεταναστευτικών. Τι συγκεκριμένα βήματα θα μπορούσαν να γίνουν από μια κυβέρνηση που έχει κάνει το πρώτο βήμα να συστήσει υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής;
Η πρωτοβουλία ίδρυσης αυτού του υπουργείου ήταν εξαιρετικά θετική, όπως και τα πρώτα του βήματα, με την επιτόπια μετάβαση στους τόπους άφιξης των προσφύγων. Αυτό που δεν έχει μπορέσει να επιτευχθεί ακόμα είναι ο συντονισμός των διαφόρων φορέων στους τόπους υποδοχής.
Στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού που διευθύνετε στο ΕΚΠΑ, έχετε συλλέξει στοιχεία, από μια σε βάθος μελέτη κυρίως των προβλημάτων υγείας των μεταναστών, για χαρακτηριστικά και βιώματα των μετακινούμενων πληθυσμών. Έχετε παρατηρήσει ιδιαίτερα γνωρίσματα στους σημερινούς πρόσφυγες;
Έχουμε διαπιστώσει μεγάλη μεταβολή ως προς το προφίλ των προσφύγων σε σχέση με αυτούς που έφταναν στη χώρα μας πριν τρία χρόνια. Τότε, σε ένα ποσοστό 90-95%, οι πρόσφυγες ήταν νέοι υγιείς άνδρες που είχαν ενδεχομένως διασχίσει με τα πόδια την ορεινή Τουρκία. Αυτοί είχαν προβλήματα υγείας μικρής σημασίας, που κυρίως σχετίζονταν με τις κακουχίες του ταξιδιού. Τώρα, η προσφυγική ροή από τη Συρία δεν περιλαμβάνει μόνο τους νέους και υγιείς της οικογένειας, αλλά ολόκληρη την οικογένεια: τη μητέρα με τα παιδιά, ακόμα και ετοιμόγεννη, τον ανάπηρο παππού. Έρχονται ολόκληρα χωριά που συχνά έχουν διασχίσει τη νότια Τουρκία ή έχουν μείνει σε στρατόπεδα στον ορεινό Λίβανο. Είναι πλέον και ιδιαίτερα ευπαθείς πληθυσμοί που έχουν ανάγκη ειδικής ιατρικής φροντίδας. Παράλληλα, σε αυτή την κατάσταση έντονου στρες, έχουν αυξηθεί πολύ τα περιστατικά ενδοοικογενειακής και έμφυλης βίας, καθώς και το εμπόριο σάρκας και οργάνων. Συνεπώς, κυρίως οι γιατροί, χρειάζεται να έχουμε τα μάτια μας ανοιχτά για να δούμε τι κρύβεται πίσω από το δάκρυ μιας μάνας που φαίνεται να μην έχει τίποτα. Αυτήν την άλλη ιατρική προσπαθούμε να διδάξουμε σε νέους γιατρούς, που θέλουν να προσφέρουν.
Τι συγκεκριμένες πρωτοβουλίες χρειάζεται να πάρει άμεσα το υπουργείο Υγείας για να υποβοηθήσει αυτούς τους γιατρούς που επιμένουν να είναι άνθρωποι μέσα σε ιδιαίτερα πιεστικές και απαισιόδοξες συνθήκες;
Δύο πράγματα νομίζω ότι προέχουν: Πρώτον, να στελεχώσει κατά προτεραιότητα τις σταθερές δομές υγείας στους τόπους άφιξης προσφύγων, όπως νοσοκομεία, κέντρα υγείας, αγροτικά ιατρεία που μένουν ερμητικά κλειστά μήνες ίσως και χρόνια. Θέσεις που προκηρύσσονται δεν καταλαμβάνονται, οπότε χρειάζεται το υπουργείο να δώσει κίνητρα, όχι μόνο οικονομικά αλλά και διοικητικά και εκπαιδευτικά. Δεύτερον, να διευκολύνει με άδειες τους γιατρούς που θέλουν να προσφέρουν στους τόπους άφιξης προσφύγων, ικανοποιώντας ένα πάγιο αίτημα των μη κυβερνητικών οργανώσεων. Πρόκειται για ένα βάπτισμα του γιατρού σε αυτήν την άλλη ιατρική, που το υπουργείο χρειάζεται να ενθαρρύνει.
Μέσα από τη μεγάλη σας εμπειρία στη στρατευμένη ιατρική σε ολόκληρο τον κόσμο, πιστεύεται ότι το ιδεολογικό πρόταγμα της ριζοσπαστικής αριστεράς ενάντια στους φράχτες ή η πρόταση για πλοία από την ελληνική κυβέρνηση που θα περνάνε τους πρόσφυγες με ασφάλεια στα ελληνικά νησιά, μπορεί σήμερα να αποτελούν λύση και πολιτική επιλογή;
Η παθητική στάση και παρατήρηση των βαρκών που έρχονται φορτωμένες με ανθρώπους που συχνά πνίγονται δεν μπορεί να αποτελεί πολιτική. Δεν μπορεί απλώς να διαπιστώνουμε το θάνατο. Αυτή η στάση στιγματίζει τις αναμφισβήτητα καλές προθέσεις μιας προοδευτικής πολιτικής. Όσο για το φράχτη στον Έβρο, εδώ και είκοσι χρόνια είχαμε μαζί με συναδέλφους πρωτοτατήσει στο κίνημα ενάντια στη δολοφονική παραμονή των ναρκοπεδίων στην περιοχή του Έβρου. Τότε οι κυβερνήσεις είχαν δεσμευθεί ότι θα τα αποσύρουν. Φοβάμαι -και θα ήθελα κάποιος να με διαψεύσει επίσημα- ότι ο φράχτης του Έβρου δεν είναι μόνο ένας φράχτης από συρματόπλεγμα. Στον 21o αιώνα αυτό είναι έγκλημα κατά της ανθρωπότητας. Αν πρόκειται μόνο για ένα συρματόπλεγμα, δεν καταλαβαίνω γιατί δεν έχει πέσει ακόμα.