Είτε μείνουν, είτε φύγουν οι Βρετανοί από την ΕΕ, η συζήτηση που άνοιξαν περί “εξαιρέσεων” αποτελεί το καλύτερο πρόσχημα για να αναζωπυρωθούν σενάρια για μια Ευρώπη πολλών ταχυτήτων.
του Δημήτρη ΣμυρναίουΜπορεί στην Ελλάδα να μην μας «ενδιέφερε» και τόσο, αφού εμείς έχουμε άλλα πολύ πιο άμεσα προβλήματα, αλλά η σύνοδος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, που ολοκληρώθηκε την Παρασκευή στις Βρυξέλλες, είχε ως κύριο θέμα την αποτροπή του Brexit, της αποχώρησης δηλαδή της Βρετανίας από την «ευρωπαϊκή οικογένεια». Και ανεξαρτήτως του αν συμφωνεί κανείς ή όχι με την εκτίμηση ότι η λύση που διαφαίνεται θα είναι μάλλον «σολομώντεια», όπως επίσης ασχέτως με το τι θα προκύψει τελικά στο δημοψήφισμα του καλοκαιριού, το σίγουρο είναι ότι η συζήτηση αυτή επανέφερε στο τραπέζι την παλιά, αλλά πάντα «ζωντανή» ιδέα του Βόλφγκανγκ Σόιμπλε για τη δημιουργία ενός σκληρού πυρήνα της Ευρώπης, όπου θα συμμετέχουν οι ισχυρές και πρόθυμες να προχωρήσουν σε ολοκλήρωση χώρες. Κάτι που δεν παρέλειψε να σημειώσει με ικανοποίηση μια μεγάλη μερίδα του γερμανικού τύπου.
Το ενδιαφέρον είναι ότι αυτό για πρώτη φορά φάνηκε να το σκέφτονται τόσο ανοιχτά και οι Γάλλοι, οι οποίοι φάνηκαν πολύ λιγότερο διαλλακτικοί απέναντι στους Βρετανούς σε σχέση με την Ανγκέλα Μέρκελ, που δεν χάνει ευκαιρία να δηλώνει ότι θα κάνει τα πάντα για να κρατήσει το «μεγάλο νησί» μέσα στην ΕΕ... O Φρανσουά Ολάντ, αντίθετα, ξεκαθάρισε, ότι δεν έχει καμιά διάθεση να αφήνει τους Βρετανούς να ανακατεύονται σε αποφάσεις της Ευρωζώνης, στην οποία δεν συμμετέχουν και πολύ περισσότερο να μπορούν να ασκούν και βέτο σχετικά.
Η ΕΕ μετά το BrexitΕίναι εύκολο να καταλάβει κανείς, ότι αν τελικά οι Βρετανοί «μαζέψουν τα πράγματά» τους και φύγουν, τότε η φύση της ΕΕ θα αλλάξει ριζικά. Η Γερμανία θα χάσει θεωρητικά ένα σημαντικό της οικονομικό σύμμαχο, αλλά παράλληλα θα έχει τη δυνατότητα να συνεργαστεί σε άλλη βάση μαζί του, προχωρώντας με τους υπόλοιπους εταίρους σε βήματα πολιτικής και οικονομικής ολοκλήρωσης, που μέχρι τώρα εμποδίζει (και) η Βρετανία. Γάλλοι και Γερμανοί δείχνουν να συμφωνούν, πως μια τέτοια «εμβάθυνση» θα πρέπει να ξεκινήσει από ένα σκληρό πυρήνα χωρών και να δώσει «κίνητρα» και στους άλλους να τους «φτάσουν».
Αλλά ακόμα και αν τελικά αποτραπεί το Brexit, είναι αυτονόητο, ότι από την στιγμή που η Βρετανία θα έχει πετύχει κάποιες σημαντικές «εξαιρέσεις» από το κοινοτικό κεκτημένο η ιδέα της «Ευρώπης α λα καρτ» θα έχει επανέρθει στο προσκήνιο. Με δεδομένη και την απροθυμία ορισμένων χωρών, είτε της Σκανδιναβίας, είτε της Ανατολικής Ευρώπης να εκχωρήσουν εθνική κυριαρχία, πάλι θα έρθει στο προσκήνιο η σκέψη για ένα σκληρό πυρήνα με τη συμμετοχή εκείνων που το θέλουν πραγματικά. Αλλωστε η στάση των παραπάνω χωρών και στο προσφυγικό ουσιαστικά κινείται σε μια λογική «εξαίρεσης» από την όποια κοινή ευρωπαϊκή πολιτική.
Εκπτώσεις παντού;Μια πολιτική όμως που θα συνεχίζει να επιτρέπει ή να στηρίζεται σε εξαιρέσεις ή κατ’άλλους «εκπτώσεις» δίνει την καλύτερη αφορμή για να επιβάλει το Βερολίνο τη λογική της στενότερης συνεργασίας, όσων θέλουν και μπορούν. Η συγκυρία μοιάζει ιδανική, τώρα που αυτή η η λογική φαίνεται να επικρατεί και στο Παρίσι, το οποίο βλέπει μια ευκαιρία να αναβαθμίσει το ρόλο του στην Ευρώπη. Στο γερμανικό και γαλλικό Τύπο αποτελεί πλέον κυρίαρχη άποψη ότι η λογική της μεγάλης διευρυμένης Ευρώπης αποδείχθηκε λαθεμένη και θα πρέπει τώρα να αντιστραφεί. Παρίσι και Βερολίνο καταλήγουν στην εκτίμηση ότι η στενότερη συνεργασία τους, όπως την είδαμε να εκδηλώνεται σε «προκαταρκτικά» ραντεβού πριν τις συνόδους κορυφής και να επικρίνεται από άλλες χώρες με πρώτη και καλύτερη την Ιταλία είναι πιά δύσκολο να λειτουργήσει σε επίπεδο 28 χωρών. Αντίθετα, θα μπορούσε να είναι ο κινητήρας σε ένα σκληρό πυρήνα επιλεγμένων χωρών, με πολύ μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων.
Περισότερος νεοφιλελευθερισμός
Υπάρχει, όμως, και μια άλλη πτυχή στο όλο ζήτημα. Αυτό που ζητά η Βρετανία κανονικά θα έπρεπε να θεωρείται παράλογο, αφού από τη μια αρνείται να προχωρήσει σε περισσότερη πολιτική ενοποίηση, από την άλλη ζητά ακόμα μεγαλύτερη ελευθερία για τις τραπεζικές συναλλαγές και τις κινήσεις κεφαλαίων και ταυτόχρονα διακρίσεις μεταξύ των ευρωπαίων πολιτών σε ότι αφορά τα κοινωνικά δικαιώματα. Ζητά δηλαδή μια ακόμα μεγαλύτερη δόση νεοφιλελευθερισμού σε ένα περίεργο κοκτέιλ με πατριωτικές κορώνες περί επιστροφής της εθνικής κυριαρχίας. Το Λονδίνο παίζει στην ουσία το ρόλο του «λαγού» σε μια προσπάθεια να αυξηθεί και άλλο η ασυδοσία του χρηματοπιστωτικού κατεστημένου, η πλήρης αυτονόμησή του από την πολιτική σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η αγορά θα κρατήσει το πάνω χέρι και οι κοινωνίες, απλά θα πρέπει να υπακούσουν και να χορεύουν στο ρυθμό της. Κάτι που βεβαίως δεν είναι και τόσο δυσάρεστο και για τον κυβερνητικό συνασπισμό του Βερολίνου.
Μπορεί, λοιπόν, η Ανγκέλα Μέρκελ να λέει ότι «θα κάνει τα πάντα» για να κρατήσει τους Βρετανούς εντός, αλλά είναι πολύ πιθανό απλά να προσπαθεί να φτάσει σε ένα σημείο που θα έχει το άλλοθι να λέει ότι «έκανε τα πάντα». Η «ανακατωσούρα» που προκαλεί ο Ντέιβιντ Κάμερον μπορεί να φαίνεται εκ πρώτης όψεως ενοχλητική, αλλά η υποψία παραμένει. Στην πραγματικότητα βολεύει τη γερμανική πλευρά να ανοίξει μια σειρά από ζητήματα, που ίσως να μην μπορούσε να θίξει σε «φυσιολογικές συνθήκες». Η «γερμανική Ευρώπη» πιθανότατα θα είναι ακόμα πιο ...γερμανική μετά το βρετανικό δημοψήφισμα και το μόνο που απομένει να διευκρινιστεί είναι το θεσμικό πλαίσιο της σχέσης με το «μεγάλο νησί». Αλλά όπως δείχνει και η μέχρι τώρα διαδικασία διαπραγμάτευσης αυτό θα είναι ένα ζήτημα, που σε μεγάλο βαθμό θα καθοριστεί αποκλειστικά μεταξύ Λονδίνου και Βερολίνου με τους περισότερους από τους υπόλοιπους εταίρους να παραμένουν σε ρόλο κομπάρσου.
•