Ο Πατρίς Κοέν - Σεάτ, ιδρυτής και πρόεδρος του ερευνητικού κέντρου και χώρου προβληματισμού του Κ. Κ. Γαλλίας «Espaces Marx», μιλά στην «Ε» για τους εργατικούς αγώνες και τα κοινωνικά κινήματα. Όπως τονίζει ο ίδιος «μια από τις κύριες αιτίες των λαϊκών κινητοποιήσεων είναι η προφανής ανικανότητα της πολιτικής», ενώ καταλήγει πως λείπει ένας νέος σχεδιασμός της κοινωνίας, γύρω από τον οποίο θα μπορούσε να δομηθεί ένα νέο κοινωνικό μπλοκ.
Τη συνέντευξη πήρεο Δημήτρης Γκιβίσης Έχετε υποστηρίξει ότι απέναντι στην παγκόσμια στρατηγική του κεφαλαίου, είναι επιτακτική ανάγκη να επανεξετάσουμε ένα νέο κοινωνικό και πολιτικό σχέδιο που θα δώσει νόημα και περιεχόμενο στους αγώνες της εργατικής τάξης. Να μιλήσουμε πιο αναλυτικά για αυτή τη θέση σας;Μία από τις κύριες αιτίες των λαϊκών κινητοποιήσεων είναι η προφανής ανικανότητα της πολιτικής. Πάνε σαράντα χρόνια που η ανεργία αυξάνεται, ενώ όλες οι κυβερνήσεις δηλώνουν ότι τη θέτουν ως πρώτιστη προτεραιότητά τους, χωρίς αποτέλεσμα. Και το ίδιο μπορεί να ειπωθεί για τη φτώχεια, την υποβάθμιση των δημόσιων υπηρεσιών, την επισφάλεια, κλπ. Αυτή η διαπιστωμένη αδυναμία, ορθώς ερμηνεύεται ως η συνέπεια μιας βαθιάς μεταμόρφωσης της τάξης πραγμάτων που αφορά στην οικονομία και την ευρωπαϊκή πολιτική, η οποία μας στερεί σήμερα ένα πολύ μεγάλο μέρος της ικανότητάς μας να ελέγχουμε το πεπρωμένο μας. Σε αυτές τις συνθήκες, οι πολίτες αισθάνονται ότι οι πραγματικές εξουσίες δεν έχουν πλέον κανένα έλεγχο στο πώς εξελίσσονται τα πράγματα, και ότι η ψήφος τους δεν φαίνεται να εξυπηρετεί κάποιο σκοπό.
Στο κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο, η «παγκοσμιοποίηση» και το σύγχρονο ευρωπαϊκό οικοδόμημα λειτουργούν με τρόπο που δυσκολεύει την οργάνωση των εργαζομένων, και αποθαρρύνει την κινητοποίηση και την ενεργή συμμετοχή των πολιτών. Γεγονός που αυξάνει τις εθνικιστικές και ξενοφοβικές τάσεις μεταξύ των κοινωνικών στρωμάτων που απειλούνται περισσότερο. Αυτή η κατάσταση αποτελεί μία μεγάλη πρόκληση, και απαιτείται να βρούμε μία εύστοχη απάντηση αντάξια αυτής της πρόκλησης. Το κεφάλαιο έχει παγκοσμιοποιήσει την οργάνωση και τη στρατηγική του. Με τη σειρά μας, πρέπει να οργανωθούμε για να επιτρέψουμε στους λαούς να οικοδομήσουν νικηφόρους συσχετισμούς δυνάμεων σε κάθε κλίμακα. Ως εκ τούτου, η στρατηγική σύγκλισης ενός ευρωπαϊκού συλλαλητηρίου πρέπει να αποτελέσει κορυφαία προτεραιότητα. Πρόκειται για έναν ιδιαιτέρως φιλόδοξο στόχο που έρχεται σε αντίθεση με τις εθνικές διαφορές: τις ιστορίες, τους πολιτισμούς, τα πολιτικά συστήματα, τις γλώσσες, κλπ. Οι άρχουσες τάξεις έχουν διαθέσει σημαντικούς πόρους για να υπερκεράσουν αυτές τις διαφορές για δικό τους όφελος. Σήμερα είναι εξαιρετικά επείγον οι λαϊκές τάξεις να κάνουν το ίδιο.
Στο πρόσφατο βιβλίο σας «Ρeuple!» (Άνθρωποι), γράφετε ότι η αγανάκτηση πρέπει να είναι σε θέση να προσδιορίσει έναν κοινό ορίζοντα. Πώς μπορούν οι αγώνες για τα τοπικά και τα επιμέρους ζητήματα, να συνδυαστούν με το όραμα του κοινωνικού μετασχηματισμού;Η ιστορία δείχνει ότι δεν είναι αρκετό να παίζει μία μόνο κοινωνική τάξη τον κεντρικό ρόλο στην ανάπτυξη ενός κοινωνικού σχηματισμού, για να γίνει μια δύναμη ικανή να αμφισβητήσει την κυριαρχία στην οποία υπόκειται. Πόσο μάλλον, να γίνει μια επαναστατική τάξη που θα συγκρουστεί με τις άρχουσες τάξεις και την κοινωνική και πολιτική τους πρωτοκαθεδρία, ακόμη και αν αποτελεί τη συντριπτική πλειοψηφία της κοινωνίας, -όπως συνέβαινε με την αγροτική τάξη στο καθεστώς της φεουδαρχίας. Η έκφραση «είμαστε το 99%» που χρησιμοποιείται από το κίνημα Occupy Wall Street είναι ενδεικτική. Είναι ακριβής στο μέτρο που αυτό σημαίνει ότι η συντριπτική πλειοψηφία (που αποτελείται από μισθωτούς) γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης από μία αδύναμη μειοψηφία. Αλλά δεν λέει τίποτα για τις συνθήκες υπό τις οποίες αυτή η συντριπτική πλειοψηφία θα μπορούσε να μετασχηματιστεί σε μια σημαντική και ενεργή δύναμη.
Για μια άλλη κοινωνίαΘεωρείτε ότι τα κοινωνικά κινήματα των τελευταίων χρόνων (15Μ, Occupy, κλπ) είχαν μια υστέρηση σε αυτό το θέμα;Η ιστορία της εργατικής τάξης παρέχει μια απάντηση σε αυτό το ερώτημα. Θέτοντας για πρώτη φορά ερωτήματα σχετικά με ένα εργαστήριο, μια επιχείρηση ή μια ομάδα εργαζομένων, οι στόχοι των αγώνων σταδιακά διευρύνθηκαν για να συμπεριλάβουν στο σύνολό τους την οικονομική, κοινωνική και πολιτική οργάνωση: τα συνδικαλιστικά δικαιώματα, το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι, της διαδήλωσης, του κοσμικού κράτους, των θεσμών, της ιδιοκτησίας, κλπ. Προοδευτικά αυξανόμενες μάζες συγκεντρώθηκαν γύρω από το όραμα του μετασχηματισμού της κοινωνίας, το οποίο βρίσκεται σε συνεχή επεξεργασία. Η εργατική τάξη, με το να αποκτήσει την ικανότητα να σκέφτεται και να αγωνίζεται για μια εναλλακτική της καθεστηκυίας τάξης, έχει ήδη θέσει εαυτόν στο να αμφισβητήσει τον ηγετικό κοινωνικό ρόλο των κυρίαρχων τάξεων. Η ρήξη με το καπιταλιστικό σύστημα έγινε «δυνατή». Και σταδιακά σκιαγραφήθηκε ο ορίζοντας1 ενός άλλου κοινωνικού συστήματος, που έδωσε νόημα και συνοχή σε όλους τους επιμέρους αγώνες. Αν η πάλη των τάξεων συνίσταται στις αέναες προσπάθειες της κυρίαρχης τάξης να διαιρεί τις κυριαρχούμενες τάξεις ενάντια στις προσπάθειες τους να ενωθούν, η κατάσταση είναι βαθιά αντιφατική. Θεωρώ ότι τίποτα δεν έχει χαθεί, και είναι εξαιρετικές οι προσπάθειες της εργατικής τάξης να αναβιώσει την ελπίδα μιας κοινωνίας της αλληλεγγύης, της ισότητας και της κοινωνικής δικαιοσύνης.
Να πούμε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα;Το διαπιστώνουμε αυτό σε χιλιάδες περιπτώσεις, για παράδειγμα στη Γαλλία στο ζήτημα της δέσμευσης για παροχή δημοσίων υπηρεσιών, πάντα αναδεικνύεται η εργατική τάξη στις δημοσκοπήσεις, ή στις μεγάλες κινητοποιήσεις που γίνονται με την ευκαιρία σημαντικών κοινωνικών συγκρούσεων. Το καλοκαίρι του 2015, πάνω από το 80% των Γάλλων υποστήριζαν τους αγώνες των αγροτών που τα οδοφράγματά τους προκάλεσαν μεγάλη αναστάτωση. Συνολικά, υπάρχει πάντα μια μεγάλη δεξαμενή προσδοκιών και απαιτήσεων που παραμένει ενεργή δύναμη. Από την άλλη πλευρά, οι αγώνες σε όλους τους τομείς προσκρούουν σε ένα αόρατο τείχος κάθε φορά που η ευόδωσή τους προϋποθέτει να τεθεί ευθέως σε αμφισβήτηση η νεοφιλελεύθερη τάξη πραγμάτων. Δηλαδή, κάθε φορά που οι στόχοι των διεκδικήσεων της εργατικής τάξης αντιτίθενται στους σιδηρούς νόμους της παραγωγικότητας, της ανταγωνιστικότητας και της κοινωνικής μειοδοσίας. Όχι ότι υπάρχει ένα είδος συμμόρφωσης «στο σύστημα», συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο, αλλά δεν βλέπουμε πώς θα ήταν δυνατό να αλλάξει και με ποιο άλλο σύστημα θα μπορούσε να αντικατασταθεί.
Διακύβευμα η ενότηταΤι συμπεράσματα μπορούμε να εξάγουμε από αυτό;Εδώ βρίσκεται η πραγματική αιτία της αδυναμίας των κυριαρχούμενων τάξεων. Μπορεί να ενεργοποιούνται από το θυμό και την απόρριψη της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων, αλλά δεν μπορούν πλέον, όπως στις ημέρες του «σοσιαλισμού» και του «κομμουνισμού», να εγγράψουν τις διεκδικήσεις τους στον εναλλακτικό ορίζοντα μίας άλλης κοινωνίας που θα καταστούσε δυνατή την υλοποίηση των φιλοδοξιών τους. Το βιβλίο «Αγανακτήστε» του Στεφάν Εσέλ συνάντησε το βαθύ συναίσθημα εκατομμυρίων ανθρώπων. Αλλά το «Αγωνιστείτε» που δημοσιεύτηκε αργότερα, και «Ο δρόμος της Ελπίδας», γραμμένο με τον κοινωνιολόγο Εντγκάρ Μορέν για να προσφερθεί μια προοπτική στους «Αγανακτισμένους», δεν σημείωσαν την ίδια επιτυχία. Κάνοντας έναν πρώτο απολογισμό, η πρώτιστη αιτία της αδυναμίας των κυριαρχούμενων τάξεων εστιάζει στην πραγματικότητα στην αντιστροφή της σειράς των παραγόντων. Η ενότητα δεν αποτελεί την προϋπόθεση για να δοθεί ο αγώνας, αλλά το ουσιαστικό διακύβευμα. Από το εργαστήριο στην επιχείρηση και σε εθνικό επίπεδο, στην Ευρώπη και σε όλο τον κόσμο, η ενότητα είναι το προϊόν μιας διαδικασίας πολιτικοποίησης που οδηγεί τους ανθρώπους και τις διαφορετικές κοινωνικές ομάδες να μοιράζονται τους όλο και περισσότερο διευρυμένους στόχους, μέχρι και ένα άλλο όραμα της δυνητικής κοινωνικής τάξης πραγμάτων. Αυτό που λείπει, είναι ένας νέος σχεδιασμός της κοινωνίας γύρω από τον οποίο θα μπορούσε να δομηθεί ένα νέο «ιστορικό υποκείμενο» και, όπως είπε ο Αντόνιο Γκράμσι, ένα νέο «κοινωνικό μπλοκ».
Ποιες προοπτικές θεωρείτε ότι υπάρχουν για την οργάνωση της εργασίας στον σύγχρονο καπιταλισμό, που μεγάλο κομμάτι της εργατικής τάξης εργάζεται σε συνθήκες επισφάλειας και βρίσκεται σε συνεχή εργασιακή περιπλάνηση;Η ψηφιακή επανάσταση μάς ωθεί στην ξεκάθαρη και γρήγορη συνειδητοποίηση της ιδέας ότι η εργασία, όπως είπε ο Μαρξ, θα γίνει μία μέρα «ένα άθλιο θεμέλιο της δημιουργίας πλούτου». Με άλλα λόγια, θα υπάρχει όλο και λιγότερη ανάγκη για εργασία προκειμένου να καταστεί δυνατή η ικανοποίηση όλων των ανθρώπινων αναγκών. Το κεφάλαιο αυτή τη στιγμή εισπράττει με τον τρόπο του τις συνέπειες, «μη απασχολήσιμοι» φτωχοί από τη μία πλευρά, από την άλλη (πλευρά) εκείνοι που «σκοτώνονται» στη δουλειά και χάνουν το βαθύτερο νόημα της εργασίας τους και της ζωής τους και το τέλος της μισθωτής εργασίας υπέρ των αλλοτριωτικών μορφών της αυτο-εκμετάλλευσης. Οι συνθήκες της εποχής μας επιτάσσουν, κατά τη γνώμη μου, να επανατεθεί στο τραπέζι από την πλευρά των κυριαρχούμενων τάξεων η μαρξιστική ιδέα της «κατάργησης της μισθωτής εργασίας» του καπιταλισμού, και να αντιταχθεί η προοπτική μιας ανθρωπότητας απαλλαγμένης από την καταναγκαστική εργασία.
Θα ήθελα να μας ενημερώσετε σχετικά με την κατάσταση των μελετών πάνω στον Μαρξ στην Γαλλία.Στη Γαλλία βρισκόμαστε σε ένα πραγματικό σημείο βρασμού. Τα βιβλία του Μαρξ και για τον Μαρξ είναι περισσότερα από ποτέ. Ομοίως, από ακαδημαϊκή άποψη, το έργο του Μαρξ συμπεριλήφθηκε πέρυσι για πρώτη φορά στην ιστορία του θεσμού, στο πρόγραμμα του γραπτού διαγωνισμού της έδρας της φιλοσοφίας. Νομίζω ότι αυτή η κατάσταση σχετίζεται από τη μία πλευρά με την κρίση του καπιταλισμού, που η ανάλυσή της είναι στο επίκεντρο όλων των συζητήσεων. Και δεύτερον με την κατάσταση της κοινωνίας, η οποία δεν είναι απαθής αλλά εκρηκτική, και επιδιώκει με τον τρόπο της εξόδους από την κρίση. Όλα αυτά δίνουν πολλή ζωντάνια στις μαρξιστικές μελέτες.
Σημείωση:
1. Ειδικότερα ο φιλόσοφος Ετιέν Μπαλιμπάρ, μιλά για ένα είδος «Ορίζοντα υπό έλευση»: μία προοπτική όχι άμεσα υλοποιούμενη, η οποία όμως «δύναται» (απώτερη αλλά προσπελάσιμη) να θρέψει τις ελπίδες και να νομιμοποιήσει τις κινητοποιήσεις.