«Το πνεύμα όλων των Συνόδων διολισθαίνει τελείως από το θέμα των δικαιωμάτων και του δικαίου που είναι οδηγός κάθε φορά στις πολιτικές που θα εφαρμοστούν. Αποφασίζονται πρακτικές που στοχεύουν και μεθοδεύουν άλλες επιδιώξεις. Γίνεται ένα παζάρι με την Τουρκία, αλλά και ανάμεσα στα κράτη-μέλη της Ευρώπης που αφορούν την ίδια την ευρωπαϊκή συνοχή, τις σχέσεις με την Τουρκία και την αποφυγή του προσφυγικού ρεύματος. Η διολίσθηση δείχνει ότι έχουμε πρόβλημα πέρα από τα ειδικά ζητήματα και στα γενικά, όπως είναι η ίδια η ταυτότητα της Ευρώπης», επισημαίνει στην «Εποχή» σχετικά με την τελευταία Σύνοδο Κορυφής ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Κωνσταντίνος Τσιτσελίκης, πρόεδρος της Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου.
Ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας στην ανακοίνωσή του μετά το τέλος της Συνόδου τη Δευτέρα δήλωσε ικανοποιημένος και πως «είχαμε μια σημαντική μετατόπιση του πλαισίου συζήτησης, κάτι το οποίο θεωρώ ότι είναι εξαιρετικά σημαντικό, διότι όλη η συζήτηση στην προηγούμενη Σύνοδο, καθώς και όλη η συζήτηση που διεξήχθη λίγο πριν τη σημερινή Σύνοδο αφορούσε στην ουσία το Plan B και όχι το Plan A. Δηλαδή, πώς με μονομερείς κινήσεις, θα κατάφερναν κάποιοι να κλείσουν τη βαλκανική οδό και να απομονώσουν τους πρόσφυγες στην Ελλάδα, αδιαφορώντας για το εάν οι πρόσφυγες και οι μετανάστες θα συνεχίσουν να έρχονται από τη Συρία, από την Τουρκία, στα ελληνικά νησιά».
Οι μονομερείς ενέργειες για κλειστά σύνορα και ανεπιθύμητους πρόσφυγες και μετανάστες, όμως, φαίνονται να γίνονται ταυτόχρονα και η επίσημη ευρωπαϊκή πολιτική, καθώς επιχειρείται να κλείσουν εν γένει τα ευρωπαϊκά σύνορα (δηλαδή τα ελληνοτουρκικά) για όσους προσπαθούν να ξεφύγουν από τον πόλεμο, δίνοντας για αυτό το σκοπό πολυπόθητα ανταλλάγματα στην Τουρκία. Η Ελλάδα μπορεί να μην απομονώθηκε, όπως δήλωσε ο πρωθυπουργός, αλλά όλοι μαζί επιχειρούν να απομονώσουν τους πρόσφυγες.
Το κοινό ανακοινωθέν μιλά για αποκατάσταση του χώρου Σένγκεν μέχρι το τέλος του χρόνου, αλλά σημειώνει επίσης πως «οι ακανόνιστες ροές μεταναστών κατά μήκος της οδού των δυτικών Βαλκανίων έχουν πλέον σταματήσει». Η πολιτική των κλειστών συνόρων οριστικοποιήθηκε την επόμενη μέρα, όποτε η Σλοβενία αποφάσισε να δέχεται μόνο όσους έχουν βίζα και διαβατήριο, πυροδοτώντας τις αντίστοιχες αντιδράσεις σε Σερβία και ΠΓΔΜ. «Οι παράνομες ροές μεταναστών στην οδό των Δυτικών Βαλκανίων έφτασαν στο τέλος τους. Ούτε κουβέντα για μονομερείς ενέργειες, αλλά κοινή δράση των 28 κρατών της ΕΕ», έγραψε στο twitter του ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Ντόναλντ Τουσκ, λαμβάνοντας ως απάντηση από την πλευρά του έλληνα πρωθυπουργού: «Η Ε.Ε. δεν έχει μέλλον αν προχωρά με μονομερείς ενέργειες που δημιουργούν τετελεσμένα. Περιμένουμε ο κ. Τουσκ να επικεντρώνει τις προσπάθειες στην εφαρμογή κοινών αποφάσεων ως πρόεδρος της Ευρώπης των 28 και να μην ενθαρρύνει όσους τις αγνοούν». Αντίστοιχα, η καγκελάριος, Άνγκελα Μέρκελ, σε συνέντευξή της στο ραδιοφωνικό δίκτυο MDR έκανε λόγο και αυτή για μονομερείς ενέργειες, που δεν μπορούν να αποτελέσουν βιώσιμη λύση για το προσφυγικό.
Καταπάτηση δικαίουΣε συμπλήρωμα των φραχτών, στο κοινό ανακοινωθέν αναφέρονται πλήθος διφορούμενων, βάσει δικαίου, και ξενοφοβικών προτάσεων που αναμένονται να υιοθετηθούν στην επόμενη Σύνοδο, στις 17 και 18 Μαρτίου, όπου θα ληφθούν οι οριστικές αποφάσεις. Την πρόθεσή τους για «τολμηρές ενέργειες» ώστε «να υπονομεύσουμε την ιδέα ότι η επιβίβαση στις βάρκες ισοδυναμεί με εγκατάσταση στην Ευρώπη», δηλώνουν οι αρχηγοί της ΕΕ και της Τουρκίας, ανοίγοντας το παραθυράκι στις παράνομες, ως τώρα, επαναπροωθήσεις. «Πρόκειται για ένα πολύ ασαφές κείμενο και σε συνδυασμό με την εμπλοκή του ΝΑΤΟ, δείχνει ότι υπάρχει μια πλήρης ασφαλειοποίηση της διαδικασίας. Πρώτον, με την ενδεχόμενη χρήση βίας και δεύτερον, με την επιστροφή όλων συλλήβδην των προσφύγων και των μεταναστών. Θα έχουμε δηλαδή, μαζικές επαναπροωθήσεις. Νομίζω ότι είναι σαφές ότι σκληραίνει η στάση με πρόσχημα ότι θα κυνηγάνε τους διακινητές, ενώ απλά θέλουν να κλείσουν τα κανάλια εισροής στην Ευρώπη» κρούει τον κώδωνα του κινδύνου ο καθηγητής.
Πέραν από τις μαζικές επαναπροωθήσεις, στο κοινό ανακοινωθέν γίνεται αναφορά και σε μαζικές απελάσεις εκτός των παράτυπων μεταναστών, που η επανεισδοχή τους στην Τουρκία είχε ήδη αποφασιστεί, ακόμα και των Σύρων προσφύγων, καθώς για κάθε έναν που θα στέλνεται από τα ελληνικά νησιά πίσω στη γείτονα χώρα, ένας άλλος θα επανεγκαθίσταται στην Ευρώπη από την Τουρκία κατευθείαν, σαν να πρόκειται για ανταλλακτικό εμπόριο πραμάτειας. «Είναι μια πρόταση της τουρκικής πλευράς που δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί έτσι και αλλιώς, γιατί θα πρέπει να καταστεί η Τουρκία ασφαλής χώρα. Αυτή τη στιγμή δεν είναι. Την ονομάζουν έτσι τώρα, για να της επιστρέφουν πρόσφυγες. Μια χώρα, όμως, είναι ασφαλής όταν διαπιστώνεται από δικαστικό έλεγχο, δεν την ανακηρύσσουμε απλά έτσι, θα πρέπει να είναι όντως. Δεύτερον, το ευρωπαϊκό σχέδιο πάσχει στη βασική του ιδέα να δεχτούν τα ευρωπαϊκά κράτη αυτούς τους ανθρώπους, όπως ήδη συμβαίνει με το σχέδιο μετεγκατάστασης από την Ελλάδα. Με ποια λογική θα τους γυρνούν στην Τουρκία;» εξηγεί ο Κωνσταντίνος Τσιτσελίκης.
Τούρκικα παζάριαΒασικός στόχος φαίνεται ξεκάθαρα πια να είναι η λειτουργία της Τουρκίας σαν ανάχωμα για τους πρόσφυγες που επιθυμούν να έρθουν στην Ευρώπη και να επανενωθούν με τις οικογένειές τους. Προκειμένου να εξυπηρετηθεί αυτός ο στόχος, η ΕΕ είναι διατεθειμένη να ικανοποιήσει τις επιδιώξεις της Τουρκίας για επιπλέον χρηματοδότηση, βίζα και ευρωπαϊκή ένταξη, αδιαφορώντας ότι πρόκειται για μια χώρα με πλήθος καταγγελιών για παραβίαση δικαιωμάτων τόσο των προσφύγων, καθώς δεν αναγνωρίζει τη συνθήκη της Γενεύης, όσο και των ίδιων της των πολιτών, όπου μόλις την προηγούμενη εβδομάδα η αστυνομία κατέλαβε την εφημερίδα Zaman.
«Δεν είναι παράλογο να δοθούν και άλλα χρήματα για ανθρωπιστικούς λόγους στην Τουρκία. Αυτό που είναι παράταιρο και πολιτικά προβληματικό είναι τα ανταλλάγματα σε σχέση με την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας και αφορά τα ζητήματα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και δημοκρατίας στην Τουρκία που μπαίνουν στην ίδια ζυγαριά για αντάλλαγμα στο ζήτημα των προσφύγων».
Αδιαφορία για τον πόλεμοΤο κοινό ανακοινωθέν αναφέρει πως τα κράτη της ΕΕ πρέπει «να εργαστούν από κοινού με την Τουρκία σε κάθε κοινή προσπάθεια για βελτίωση των ανθρωπιστικών συνθηκών στη Συρία, που θα έδινε τη δυνατότητα στον τοπικό πληθυσμό και τους πρόσφυγες να ζήσουν σε ασφαλέστερες περιοχές», θεωρώντας πως είναι δυνατόν σε μια χώρα που έχει πόλεμο, χωρίς την ειρήνευση, να υπάρξουν ασφαλείς περιοχές. Στην ίδια λογική, βέβαια, η ΠΓΔΜ ήδη αρνείται σε κάποιους Σύρους την είσοδο, κρίνοντας πως δεν είναι πρόσφυγες πολέμου, αν δεν είναι από συγκεκριμένες πόλεις της Συρίας.
«Η Τουρκία επιδιώκει να κάνει ελεγχόμενες ζώνες ασφαλείας μέσα στη Συρία. Το θέμα έπρεπε να τεθεί τελείως διαφορετικά, με τη σταδιακή ειρήνευση συνολικά της Συρίας. Δεν αγγίζουν αυτό το θέμα, απλά ενδιαφέρονται να δημιουργήσουν περιοχές όπου θα στοιβάζονται πρόσφυγες. Η ΕΕ πρέπει να ασχοληθεί, όμως, με το ζήτημα του πολέμου. Το να επιβληθεί εμπάργκο στα όπλα και στο πετρέλαιο είναι το πρώτο βήμα που δεν συζητάει κανένας και αυτό είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να προχωρήσουμε».
Διεθνής αποδοκιμασία της ΣυνόδουΤην αντίθεσή τους στο πνεύμα που κινήθηκε η Σύνοδος Κορυφής, εκφράζουν μία μία οι διεθνείς ανθρωπιστικές οργανώσεις. Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ εκφράζει την ανησυχία της για το κοινό ανακοινωθέν τόσο για τις μαζικές απελάσεις, όσο και για το χαμηλό αριθμό της επανεγκατάστασης από την Τουρκία.
Το Παρατηρητήριο των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων τονίζει πως η Τουρκία δεν μπορεί να θεωρηθεί ασφαλής χώρα και επισημαίνει ότι οι αρχηγοί της ΕΕ «απέτυχαν να πουν πώς θα αξιολογηθούν οι ατομικές ανάγκες για διεθνή προστασία κατά τη διάρκεια των ταχέων μαζικών απελάσεων, τις οποίες συμφώνησαν».
Η Διεθνής Αμνηστία κάνει λόγο για θανάσιμο χτύπημα στο δικαίωμα στο άσυλο και πως «η εν λόγω πρόταση μετατρέπει σε παρωδία την υποχρέωση της ΕΕ να παρέχει πρόσβαση σε άσυλο στα σύνορά της. Κάθε σύστημα επιστροφής, που δεν θα είναι βασισμένο στην αρχή του ατομικού δικαιώματος σε μία δίκαιη και εύρωστη διαδικασία ασύλου, είναι βαθιά προβληματικό» για τις ανταλλαγές προσφύγων.
Ενώ οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα προσπαθούν να υπενθυμίσουν κάτι που απ’ ό,τι φαίνεται η Ευρώπη έχει ξεχάσει: «Αυτοί οι άνθρωποι δεν είναι αριθμοί αλλά γυναίκες, παιδιά, οικογένειες και το 88% από αυτούς φεύγουν από χώρες προσφύγων. Θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με ανθρωπιά και με πλήρη σεβασμό των δικαιωμάτων και της αξιοπρέπειάς τους».
Τζέλα Αλιπράντη