Τι ακριβώς συνέβη στη σύνοδο κορυφής της περασμένης Δευτέρας; Ποιο το περιεχόμενο της συμφωνίας και ποιες οι πιθανές ερμηνείες του; Μας είπε ψέματα ο πρωθυπουργός ή, έστω, μας έκρυψε την αλήθεια για όλα αυτά; Και δεν ήξερε ότι η κοινή ανακοίνωση θα δημοσιευόταν; Ή γιατί δεν πρόβλεψε ότι θα έδινε και ο κ. Τουσκ τη δική του εκδοχή; Και, ύστερα, γιατί η κ. Μέρκελ επιμένει με τις δηλώσεις της σε μια πολύ διαφορετική εικόνα τής συνόδου; Είναι πραγματικές οι διαφορές ή βρισκόμαστε μπροστά σε συμπαιγνία;
Θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε με μερικές δεκάδες παρόμοια ερωτήματα. Όλα αυτά, όμως, έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, κυρίως, για όσους ποντάρουν στο εγχώριο πολιτικό πόκερ, ελπίζοντας να πιάσουν την καλή. Γι’ αυτούς που απελπίζονται στην Ειδομένη, ή γι’ αυτούς που περιμένουν στα τουρκικά παράλια ή θαλασσοπνίγονται στις υδάτινες συνοριογραμμές, η ετυμηγορία έχει βγει: δεν είναι ευπρόσδεκτοι στις χώρες της ΕΕ. Όχι σε όλες, γιατί ελάχιστες έχουν δεχτεί ήδη περί το ένα εκατομμύριο πρόσφυγες. Αλλά κι αυτές φτάνουν στα –πολιτικά– όριά τους.
Χωρίς αυτογνωσία δεν έχει μέλλονΗ πικρή αλήθεια είναι ότι η ΕΕ ως σύνολο (που μόνο ενιαίο δεν είναι) έχει αποδειχτεί ανίκανη να σηκώσει το βάρος της ιστορίας μιας ηπείρου, που διαμορφώθηκε ανά τους αιώνες είτε υποδεχόμενη μεταναστευτικά κύματα, συχνά βίαια, είτε συμβάλλοντας στη δημιουργία κραταιών χωρών σε άλλες ηπείρους με τα δικά της μεταναστευτικά ρεύματα προς εκείνες. Συχνά από πρόσφυγες διωγμών.
Αποδείχτηκε, επίσης, ανίκανη να διανοηθεί ότι η ανθρώπινη υποδοχή των απελπισμένων θα μπορούσε και να βοηθήσει την ίδια να απαλλαγεί από το σύνδρομο της περιχαράκωσης, του εγκλεισμού στο γενικό πνεύμα της περιοριστικής αντίληψης που την χαρακτηρίζει, ιδίως την τελευταία εικοσαετία. Πάντως, η τύχη μιας ηπείρου, που είναι σε θέση να ελέγχει και να επιβάλλει την πιστή εφαρμογή της δημοσιονομικής λιτότητας, επιβάλλοντας και κυρώσεις σε όσους λοξοδρομούν, αλλά δεν μπορεί, ή δεν θέλει να επιβλέψει την εφαρμογή της απλούστατης απόφασης για αναλογική κατανομή των προσφύγων, είναι προδιαγεγραμμένη.
Ένωση χωρίς ενότηταΜπροστά σε μια τέτοια Ένωση, η κυβέρνηση μιας χώρας όπως η Ελλάδα, μια στάση μπορεί να έχει: να διεκδικεί με όλα τα μέσα που διαθέτει τα μέγιστα, αλλά να περιμένει μάλλον τα ελάχιστα.
Τι σημαίνει, όμως, να διεκδικούμε τα μέγιστα; Δεν σημαίνει να είμαστε αιθεροβάμονες, αλλά να κατανοούμε ότι αλληλεγγύη στους πρόσφυγες δεν γίνεται μόνο με τις δικές μας δυνάμεις. Χρειαζόμαστε τη μέγιστη δυνατή υλική βοήθεια από τα, κοινά άλλωστε, ταμεία της ΕΕ, από τον ΟΗΕ, από διεθνείς οργανισμούς. Χρειαζόμαστε και οφείλουμε να αξιοποιούμε κάθε πολιτική και ηθική στήριξη: από διανοούμενους, καλλιτέχνες, ακτιβιστές, συνδικάτα, κόμματα, κινήματα. Κι όταν ακούμε φτηνά σχόλια για τη συμπάθεια προς τη Μέρκελ, που κατέλαβε τη θέση της προηγούμενης αντιπάθειας, καλό είναι να θυμίζουμε στους βαθυστόχαστους αυτού του τύπου ότι αυτό που κρίνεται εδώ, δεν είναι το πρεστίζ της κυβέρνησης ή του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά η τύχη δεκάδων, ίσως και εκατοντάδων χιλιάδων ανήμπορων ανθρώπων, και ότι την παραμικρή μεταστροφή έχουμε χρέος να την αξιοποιούμε, γιατί είναι το ελάχιστο που μπορούμε να κάνουμε γι’ αυτούς.
Κι όταν λέμε ότι από την ΕΕ περιμένουμε το ελάχιστο, δεν σημαίνει ότι τους απευθύνουμε το γνωστό «ό,τι προαιρείσθε». Σημαίνει ότι έχουμε όλοι συναίσθηση, ανεξαιρέτως, πως χωρίς συλλογική προσπάθεια δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπιστούν οι πιεστικές ανάγκες μερικών εκατομμυρίων ανθρώπων, που φεύγουν για να γλιτώσουν τη ζωή τους. Σημαίνει ότι πρέπει να βαθμολογούμε με μηδέν τις «σκέψεις» του τύπου να αναστείλουμε τη Σένγκεν, ή του τύπου τι γυρεύουμε σε μια τέτοια Ένωση. Κάθε σενάριο που δεν εμπεριέχει διεθνείς και ευρωπαϊκές συμβολές, είναι χειρότερο σενάριο υπό τις παρούσες συνθήκες. Έχουμε, ωστόσο, χρέος, όταν αυτό το ελάχιστο είναι λιγότερο από το στοιχειώδες, να δηλώνουμε τη διαφωνία μας και να ενημερώνουμε όλους για τη στάση όλων στα κρίσιμα ζητήματα. Δεν πρόκειται για επικοινωνιακό κόλπο, αλλά για μια πολιτική στάση, που μπορεί σε άλλη στιγμή να αποδώσει καρπούς.
Το δικό μας χρέοςΚι αν πρέπει να ακούμε τις υποκριτικές, συνήθως, φωνές που διεκτραγωδούν τις συνθήκες στην Ειδομένη, για παράδειγμα, είναι γιατί πρέπει να βελτιώνεται διαρκώς το επίπεδο απόδοσης του κρατικού μηχανισμού, στην ευρύτατη έννοιά του, των οργανώσεων, των εθελοντών... Δεν είναι γιατί θα πρέπει τώρα να πιστέψουμε τους όψιμους κρατιστές, που επί τόσα χρόνια διαλύουν κάθε τι δημόσιο, αφανίζουν κάθε δομή κοινωνικής στήριξης, έκαναν τάχα οικονομίες διώχνοντας τους «αλβανούς» από τα νοσοκομεία. Γιατί αυτοί, όταν λένε «δεν υπάρχει κράτος», εννοούν δεν υπάρχει η δική τους άγρια καταστολή, οι επιχειρήσεις σκούπα με προορισμό τα πηγμένα κρατητήρια, δεν υπάρχει ο άξενος «Δίας» του κ. Δένδια, δεν υπάρχουν φυλακές για ανθρώπους που δεν δικάστηκαν ποτέ...
Υπάρχουν στιγμές που χρειάζεται να διακρίνουμε το κύριο από το δευτερεύον, το σημαντικό από το λιγότερο σημαντικό. Ζούμε τέτοιες στιγμές. Συχνά εστιάζουμε σε ζητήματα, που έχουν ιδιαίτερο βάρος στην αξιακή μας κλίμακα, αλλά μάλλον περιορισμένες επιπτώσεις στην πράξη. Παράδειγμα, η συμφωνία επανεισδοχής προσφύγων στην Τουρκία. Δικαιολογημένα σήκωσε θύελλα αντιδράσεων, γιατί είναι ζήτημα αρχής να τηρείς τις διεθνείς συνθήκες για τους πρόσφυγες, όπως απαιτούν ήδη ο ΟΗΕ και η Διεθνής Αμνηστία. Ο πρόσφυγας είναι πρόσωπο ιερό και όχι αντικείμενο συναλλαγής. Ομως, ο μεγάλος αριθμός των προσφύγων είναι πρακτικά απίθανο να θιγεί από την πρόβλεψη αυτή –η οποία ήδη σχεδιάζεται να προσβληθεί σε διεθνή και εθνικά δικαστήρια.
Οι δυνάμεις μας δεν είναι ανεξάντλητες. Και οι συμμαχίες μας, σε επίπεδο κρατών αλλά και κινημάτων, δεν είναι ακόμα ισχυρές. Γι’ αυτό είναι ακόμα μεγαλύτερη ανάγκη να συγκεντρώνουμε τις όποιες δυνάμεις στον κύριο στόχο. Η Τουρκία δεν πρόκειται να γίνει ξαφνικά ο καλός μαθητής, αν και θέλει να περάσει τις ευρωπαϊκές εξετάσεις. Οι χώρες του Βίσεγκραντ δεν θα αλλάξουν άμεσα στάση. Το ίδιο και οι χώρες της βαλκανικής διόδου. Η ΕΕ δεν θα κάνει στις 17 και 18 του μήνα στροφή 180 μοιρών. Πρέπει να ετοιμαζόμαστε για μακρά φιλοξενία μεγάλου αριθμού προσφύγων ή και μερική ένταξή τους στον κοινωνικό και οικονομικό ιστό. Κι αυτό απαιτεί σοβαρή και επίμονη διοικητική, οικονομική, πολιτική, ηθική και ιδεολογική στήριξη, ώστε να κλείσει κάθε ρωγμή, απ’ την οποία θα μπορούσε να περάσει η ξενοφοβία και τελικά η απανθρωπιά. Εκεί θα κριθεί η μάχη. Και η συμβολή όλων.
Χ. Γεωργούλας