Την εβδομάδα που μας πέρασε το Κοινωνικό Ιατρείο - Φαρμακείο Αλληλεγγύης Χανίων, μαζί με το Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών “Διεθνής Ιατρική - Διαχείριση Κρίσεων Υγείας” της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ, και με τη στήριξη των Γιατρών του Κόσμου, οργάνωσε ιατρική αποστολή σε Χίο - Ειδομένη. Εκτός από γιατρούς, η αποστολή συμπεριέλαβε δύο νοσηλευτές και μια δημοσιογράφο.
H πρώτη επαφή με την πραγματικότητα των προσφύγων ήταν την πρώτη μέρα της αποστολής, όταν φτάσαμε στο λιμάνι της Μυτιλήνης. Βγήκα στο κατάστρωμα να δω αν επρόκειτο να επιβιβαστούν πρόσφυγες από τη Λέσβο, αφού από τη Χίο δεν είχε επιβιβαστεί κανείς. Στην άκρη του λιμανιού, πίσω από τα χοντρά κάγκελα της σιδερένιας πόρτας διέκρινα μια σειρά από πολύχρωμους ανθρώπους να περιμένουν. Δεν μπορούσα να καταλάβω πόσο μεγάλη ήταν η σειρά, αλλά μόλις τους είδα πήρα τη μηχανή μου και κατέβηκα γρήγορα τις σκάλες του πλοίου. Μόλις άνοιξε η πόρτα και οι άνθρωποι άρχισαν να έρχονται προς το μέρος μας. Μου πήρε πολύ λίγο χρόνο για να καταλάβω ότι η μηχανή θα έμενε διακοσμητική στο λαιμό μου. Ντρεπόμουν να φωτογραφίσω. Αλλά πιο πολύ ντρεπόμουν να φωτογραφίζω ενώ οι πολύχρωμες γυναίκες έσερναν μπόγους και μαύρες σακούλες σκουπιδιών γεμάτες με ό,τι απέμεινε από τα υπάρχοντα τους και μαζί από τέσσερα - πέντε παιδιά η καθεμιά. Προσπαθούσα να βοηθήσω, έπαιρνα ένα μπόγο, ένα παιδί αγκαλιά, ανέβαινα τις σκάλες και ξανακατέβαινα για το επόμενο παιδί και τον επόμενο μπόγο. Σκεφτόμουν: τι νόημα έχει αυτό που κάνω, αφού στο επόμενο δρομολόγιο θα είναι άλλες τόσες γυναίκες, άλλα τόσα παιδιά... Αργότερα, κάνοντας ένα τσιγάρο στο κατάστρωμα με τη νοσηλεύτρια του μόνιμου εν πλω ιατρείου των Γιατρών του Κόσμου, μοιραστήκαμε την ίδια ακριβώς ανησυχία, της σταγόνας της βοήθειας που πέφτει σε έναν ωκεανό επιτακτικών αναγκών.
Η ελπίδα είναι πιο δυνατήΤο βράδυ φτάσαμε στον καταυλισμό των Διαβατών, η βροχή έπεφτε ασταμάτητα. Ο πρώτος χώρος που συναντήσαμε ήταν μια αίθουσα αναψυχής. Άνθρωποι κάθονταν σε παρέες γελούσαν και κάπνιζαν. Νεαροί άντρες μπαινόβγαιναν τσαλαβουτώντας με σαγιονάρες στις λακούβες με τα νερά. Η ζωή είναι πιο δυνατή, σκέφτηκα. Αν και ήταν ήδη περασμένες 11, η πόρτα του ιατρείου των Γιατρών του Κόσμου χτυπούσε συνέχεια, μια κοπέλα είχε χτυπήσει από μια μπάλα στο αυτί, ένας νεαρός μού ζητούσε να συνεννοηθώ στο κινητό του με την αστυνομία που κρατούσε την ανήλικη γυναίκα του, γιατί δεν υπήρχε αποδεικτικό έγγραφο γάμου.
Το επόμενο πρωί, η αποστολή μας είχε αναλάβει τη βάρδια του ιατρείου της Ειδομένης. Καθώς πλησιάζαμε διασχίζοντας με το αυτοκίνητο απέραντα χωράφια λασπωμένα από τη συνεχή βροχή των τελευταίων ημερών, συναντούσαμε βρεγμένες κουβέρτες στην άκρη του δρόμου, ανθρώπους να περπατούν με τα χαρακτηριστικά αδιάβροχα -ποιος ξέρει για πού. Καθώς δεν έχω τηλεόραση ούτε «προφίλ στο facebook», δεν είχα σχηματίσει εικόνα για αυτό που θα έβλεπα, παρά μόνο από διηγήσεις. Όμως, ό,τι και να είχα δει, νομίζω, δεν μπορεί να προετοιμάσει για το βίωμα της Ειδομένης. Δεν υπάρχει χώρος στην ανθρωπιά για να εξηγήσει αυτό που συμβαίνει εκεί. Μόνο παράθυρα για να παίρνει λίγο αέρα η ψυχή από την ακούραστη προσφορά των εθελοντών και των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων, που προσπαθούν να θεραπεύσουν όπως μπορούν την ψυχή και το σώμα των ανθρώπων αυτών. Σαν ένα λάθος στις γραμμές του χάρτη, σαν κάποιοι να απόθεσαν εκεί την ελπίδα και την απελπισία και να τις άφησαν να παλεύουν σε μια λασπωμένη αρένα... Αναρρίθμητες σκηνές κατασκήνωσης τοποθετημένες η μια δίπλα στην άλλη, μέχρι όπου φτάνει το μάτι, βουτηγμένες στα λασπόνερα ή σφηνωμένες ανάμεσα στις γραμμές του τρένου, «μπουγάδες απλωμένες» προσεκτικά στη βροχή, άνθρωποι στη σειρά να περιμένουν να πάρουν το πρωινό με παντόφλες ή ολόβρεχτα παπούτσια. Η ηλεκτρονική επιγραφή έγραφε «Welcome to Idomeni». Οι επόμενες 8 ώρες πέρασαν από πάνω μας σαν μήνας. Υπάρχουν, σκεφτόμουν, τρεις κατηγορίες ανθρώπων εδώ, αυτοί που ήρθαν για λίγες ώρες ή μέρες και θα ξαναγυρίσουν στη ζεστασιά του σπιτιού τους, αυτοί που είναι καθε μέρα εδώ, στη βάρδια τους, και το βράδυ γυρίζουν στη ζεστασιά του σπιτιού τους και αυτοί που δεν έχουν σπίτι να γυρίσουν πια. Στις απελπισμένες σκέψεις απαντούσαν τα χαμόγελα των παιδιών γύρω μου. Η αλληλεγγύη είναι πιο δυνατή.
Από την πατρίδα στο άγνωστοΤα παιδιά, όπου πήγαμε, μοιάζουν η συντριπτική πλειοψηφία, είναι κοντά στο 40% του πληθυσμού των προσφύγων. Από βρέφη λίγων ημερών μέχρι νεαροί έφηβοι. Τα «περιστατικά» που ζήτησαν τη βοήθεια των γιατρών εκείνη τη μέρα ήταν, όπως κάθε μέρα σύμφωνα και με τη συντονίστρια των Γιατρών του Κόσμου στο πεδίο, απλές λοιμώξεις του αναπνευστικού ή του γαστρεντερικού. Το νοσοκομειακό του ΕΚΑΒ κλήθηκε για μια έγκυο με συσπάσεις ετοιμόγεννη. Ένας νεαρός μας ζήτησε να πάμε στη σκηνή του για να δούμε τον αδελφό του που δεν μπορούσε να κινηθεί παρά μόνο με αναπηρικό καρότσι. Είχε καρκίνο «που έτρωγε τους σπονδύλους στη μέση του», όπως χαρακτηριστικά μετέφρασε ο διερμηνέας, και ήθελε να του πουν οι γιατροί αν υπάρχει θεραπεία. Υπήρχαν μερικά καρότσια αφημένα έξω από σκηνές για ανθρώπους με κάποια αναπηρία που έκαναν το μακρύ ταξίδι προς την ελευθερία.
Το «περιστατικό», όμως, που λύγισε την, ανακτημένη κάθε μέρα με καινούργια προσπάθεια, ψυχραιμία μας ήταν την επόμενη μέρα, στο κέντρο καταγραφής της Χίου, στο παλιό εργοστάσιο της ΒΙΑΛ, στο Χαλκειός. Μια ηλικιωμένη γυναίκα, 83 χρονών από τη Συρία, ήρθε στο ιατρείο με την κόρη της με έντονη ταχυπαλμία. Με πρόσωπο ήρεμο, με μια ελαφριά σύσπαση φόβου ή πόνου, τόσο γλυκό και λίγο κίτρινο. Με το τσεμπέρι της και τα μακριά της ρούχα. Με τη γιαγιαδίστικη εκείνη γλυκόξινη μυρωδιά. Η γιαγιά του καθενός μας, με τόσα χρόνια και βιώματα στην πλάτη της, με τόσες ιστορίες στο κεφάλι της και τόσα παραμύθια στην ψυχή της, περπάτησε, με όση δύναμη της είχε απομείνει, αγύριστους δρόμους από την πατρίδα της στο άγνωστο, απλώς για να πεθάνει κάπου μακριά από τον πόλεμο. Είχε πέτρα στη χολή και πονούσε τόσο, χωρίς να το δείχνει, που είχε εφίδρωση, παγωμένα χέρια και η καρδιά της χτυπούσε γρήγορα. Λυπάμαι που δεν τόλμησα να σας κρατάω μια φωτογραφία της.
Η αλληλεγγύη να γίνει προσπάθεια ενσωμάτωσηςΛίγες μέρες μετά από το βίωμα, το ταξίδι κοντά στους πρόσφυγες, κατακάθονται μερικές σκέψεις. Η αλληλεγγύη που έχουν καταφέρει οι Έλληνες είναι σπουδαία και για πολλούς απροσδόκητη. Ξεπερνά τους «συνήθεις αλληλέγγυους» και, σε ένα βαθμό, είναι και αποτέλεσμα της στάσης που κράτησε η κυβέρνηση απέναντι σε αυτή την προσφυγική κρίση. Είναι ένα σημαντικό κυβερνητικό συν δίπλα σε άλλα πλην. Ήρθε η ώρα αυτό το κίνημα αλληλεγγύης να μετουσιωθεί σε «κίνημα ενσωμάτωσης», με επίμονη και σχεδιασμένη προσπάθεια και της κυβέρνησης. Δεν μπορεί να υπάρξει άλλη μια μέρα Ειδομένη, δεν μπορούμε να περιμένουμε -χωρίς να πάψει η κυβέρνηση να παλεύει για να αναλάβει η Ευρώπη τις ευθύνες που της αναλογούν- αν θα ανοίξουν τα σύνορα, πότε και πόσο, αν θα μεταγκατασταθούν πρόσφυγες, πόσοι και πού. Χρειάζεται συντονισμένα και ήρεμα να πείσουμε τους πρόσφυγες ότι θα μείνουν για καιρό. Χρειάζεται να πείσουμε τους συμπολίτες μας σε όλη την Ελλάδα ότι οι πρόσφυγες θα μείνουν για καιρό και πολλοί από αυτούς ίσως και για πάντα. Για αυτό χρειάζεται να ενσωματωθούν. Χρειάζεται να πιέσουμε να πάρει τη σκυτάλη η τοπική αυτοδιοίκηση, οι δήμοι ανά την Ελλάδα, και να σχεδιάσουν δομές μόνιμης φιλοξενίας. Όχι σκηνές, μπουγάδες στη βροχή και ρούχα μιας χρήσης. Αλλά σπίτια, κανονικές και μόνιμες παροχές, όπως πλυντήρια, και κυρίως εμπλοκή των ίδιων των προσφύγων στους όρους διαμονής τους και πρόσληψη επαγγελματιών εκπαίδευσης και ψυχικής υγείας, για να φροντίσουμε οι αυριανοί συμπολίτες μας, συνάδελφοί μας, συμφοιτητές μας να μάθουν την ελληνική γλώσσα και να ενταχθούν στην ελληνική πραγματικότητα.
Εκτός των αυτονόητων που υπαγορεύει η στοιχειώδης ανθρωπιά, και για έναν ακόμα λόγο: δεν μπορεί ένα τμήμα της ελληνικής επικράτειας και των Ελλήνων να βιώνουν την πραγματικότητα των καραβιών που κάθε τόσο φτάνουν στις ακτές τους και των ναυαγίων που ξεβράζονται, των καταυλισμών και των εκατοντάδων προσφύγων στους δρόμους και στα καράβια της γραμμής, και οι υπόλοιποι Έλληνες να ζούμε σε παράλληλο σύμπαν. Να βλέπουμε τους πρόσφυγες εικόνα στις ειδήσεις και να στέλνουμε, έστω από το υστέρημά μας, ρούχα, φαγητό και εθελοντισμό. Αλληλεγγύη πρώτα από όλα στους ξεριζωμένους των πολέμων. Αλληλεγγύη στους συμπολίτες μας και στους σημερινούς και στους αυριανούς.
Ζωή Γεωργούλα