Του Γιώργου Σκουλά*Με αφορμή το προσφυγικό και το ανθρώπινο δράμα, που εκτυλίσσεται κυρίως στην Ελλάδα και τα νησιά της, από τον πόλεμο που μαίνεται στη Συρία, όπου είχε ως αποτέλεσμα τις ροές πληθυσμών, που ψάχνουν καταφύγιο από την εγγύς Ανατολή στην Ευρώπη, περνώντας από τη χώρα μας, ανέδειξε το ζήτημα του σύγχρονου πολιτισμού, αν όχι στη σωστή, μάλλον, στην πραγματική του διάσταση. Έδειξε, σε όλο του το μεγαλείο, το πραγματικό πρόσωπο της Ευρώπης. Ενώ δεν έχει καμιά από τις αρετές όπως: συλλογικότητα, αλληλεγγύη, δημοκρατία και ηθική, όχι μόνο μιλά για αυτές, αλλά τις έχει ως βασικές αρχές στις ιδρυτικές της Συνθήκες. Αυτό παραπέμπει στον Νίτσε που έλεγε ότι ο ανήθικος θα μιλήσει πρώτος για ηθική. Με αυτό τον τρόπο, ο ίδιος αφοπλίζει το συνομιλητή του και δεν κινά εύκολα υποψίες. Η μέθοδος αυτή παραπέμπει, επίσης, στην τέχνη των Σοφιστών της αρχαιότητας, που ως συνήγοροι υπεράσπισης κάποιου εγκληματία, πείθουν με τη ρητορική τους δεινότητα το κοινό για την αθώωση του κατηγορουμένου, χωρίς να φτάνουν ποτέ στην αλήθεια. Η ισχύς του λόγου θα μας πει ο Γοργίας στο «Ελένης Εγκώμιο» είναι τέτοια, που εύκολα αλλάζει τη σκέψη του κόσμου από εκεί που θεωρούσε την ωραία Ελένη αιτία του Πολέμου της Τροίας, να τη θεωρεί θύμα μετά.
Από τα παραπάνω συνάγεται το συμπέρασμα ότι η επίσημη πολιτική της ΕΕ ευθυγραμμίζεται με την ανωτέρω σοφιστική μέθοδο και είναι ακριβώς εκείνη που υλοποιεί στην πράξη το αντίθετο από αυτό που υποστηρίζουν οι αρχές της. Δηλαδή, ενώ έχει υιοθετήσει τη στρατηγική ενάντια στο μίσος που εξέθρεψαν οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι κι ενώ διέπεται από τη λογική που εκδηλώθηκε στη διακήρυξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, στις 10 Δεκεμβρίου 1948, του ΟΗΕ, η πολιτική πρακτική της είναι εντελώς αντίθετη. Ενώ η Συνθήκη της Λισαβόνας κάνει αναφορά στην αρχή της δημοκρατίας, της ελευθερίας, του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, αλλά και στη σημασία της κοινωνικής δικαιοσύνης και προόδου, σε συνδυασμό με το νομικά δεσμευτικό χαρακτήρα του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και την ενίσχυση των ρυθμίσεων για την ευρωπαϊκή ιθαγένεια, που αποτελούν σημαντικά βήματα για τη δημοκρατική νομιμοποίηση της ενοποιητικής διαδικασίας της ΕΕ, η πρακτική της στο προσφυγικό δείχνει ένα άλλο πρόσωπο. Το πρόσωπο εκείνο δεν μπορεί να είναι ξένο ως προς την παράδοση, την ιστορία και τον πολιτισμό της. Όπως για παράδειγμα και για την Ελλάδα. Ενώ ο μέσος σύγχρονος Έλληνας δεν γνωρίζει τον Αισχύλο ως κομμάτι του πολιτισμού του, τον διατηρεί μέσα του. Δηλαδή, ενώ δεν γνωρίζει εκείνα που έλεγε ο Αισχύλος, ότι «ο άνθρωπος πρέπει να μπαίνει στο πετσί του άλλου για να μπορεί να τον κατανοεί και να αφομοιώνει ακόμη και τις αξίες του, έστω και αν αυτός ο άλλος είναι ξένος», πράγμα που μας διδάσκει τι είναι ανθρωπισμός χωρίς σύνορα, ο ίδιος αυτός πολιτισμός διατηρεί το σύγχρονο Έλληνα με το φιλότιμο και την ανθρωπιά του.
Ο πολιτισμός, όμως, της Ευρώπης έχει μια άλλη παράδοση και ιστορία. Όταν κατέρρευσε η Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία τον 5ο μΧ. Αιώνα, οι βάρβαροι λαοί που τη γειτνίαζαν και απέβλεπαν στην εισβολή της, ήταν όλοι γερμανικά φύλλα. Αφού εισέβαλαν, λοιπόν, δημιούργησαν την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία για χίλια τόσα χρόνια, τα οποία ονομάστηκαν σκοτεινός μεσαίωνας. Επομένως, ενώ ο μέσος Γερμανός, Ολλανδός, Ούγγρος, Αυστριακός και Φιλανδός ή Πολωνός και άλλοι βόρειοι Ευρωπαίοι δεν γνωρίζουν τον πολιτισμό του μεσαίωνα, ο ίδιος αυτός πολιτισμός τους διατηρεί. Δηλαδή, διατηρούν μέσα τους το σκοτεινό μεσαίωνα, όσο και αν ευθυγραμμίζονται με νόμους και σύγχρονες αξίες και δεν γνωρίζουν τι έγινε σε όλη αυτή την εποχή. Δεν μπορεί να ερμηνευθεί διαφορετικά η εμμονή εκείνων των ευρωπαϊκών χωρών που έκλεισαν τα σύνορα για τους πρόσφυγες. Ούτε η χαρά του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, κ. Τούσκ, να χαιρετίζει έναν τέτοιο αποκλεισμό, το μπορεί χωρίς να παραπέμπει στους προγόνους του. Μήπως θα έπρεπε να κάνουν οι ίδιοι μια επανεξέταση για την έννοια άνθρωπος;
*Καθηγητής Πολιτικής Θεωρίας & Ανάλυσης, Πανεπιστημίου Μακεδονίας.