Με αφορμή την έκθεση της Καταγιούν Καράμι και της Νέντα Ραζαβιπούρ, μέχρι τις 15 Απριλίου, στη Δημοτική Πινακοθήκη Λέφα
«Στο Ισλάμ τα κορίτσια όταν κλείσουν τα εννιά τους χρόνια πρέπει να φορούν τη μαντήλα. Όταν έγινα σαράντα χρονών με λύπη αναρωτήθηκα πώς τα μαλλιά μου γκρίζαραν δίχως να έχουν την ευκαιρία να τα αγγίξει ούτε μια ηλιαχτίδα», εξομολογήθηκε η Καταγιούν Καράμι, ιρανή καλλιτέχνις, με αφορμή μια σειρά αυτοπροσωπογραφίες της διπλής όψης: στη μία βλέπουμε το πρόσωπο της με τη μαντήλα, ενώ στην άλλη το πίσω μέρος του κεφαλιού με τα μαλλιά της σε θέα· η πρώτη έγχρωμη, η δεύτερη ασπρόμαυρη, έτσι ώστε ο θεατής με μια γρήγορη ματιά ν’ αντικρίζει δύο διαφορετικούς κόσμους: την πραγματικότητα και την οφθαλμαπάτη.
Με τη Νέντα Ραζαβιπούρ, καλλιτέχνιδα που επίσης ζει και εργάζεται στο Ιράν, παρουσιάζουν μέχρι τις 15 Απριλίου, στη Δημοτική Πινακοθήκη Λέφα, στο Ψυχικό, την έκθεση The house of sleep, που έχει ως θέμα τον πρόσφυγα και το προσφυγικό και που επιμελήθηκε η ιστορικός τέχνης Ελίζα Γερολυμάτου· αργότερα, στο πλαίσιο της Athens Biennale 2015-17 Omonoia, θα μιλήσουν για τη δουλειά τους και την εμπειρία τους ως γυναίκες στο Ιράν.
Της Σοφίας ΞυγκάκηΚαθ’ οδόν προς την Πινακοθήκη, εικόνες από ειδήσεις, ταινίες, φωτογραφίες, η έκθεση-κόλαφος για τα γυναικεία δικαιώματα στο Ιράν, ανακατεύονται στο μυαλό μου: στον Κύκλο, τη συγκλονιστική ταινία του Τζαφάρ Παναχί, η ζωή στο ισλαμοκρατούμενο Ιράν βρίσκει χώρο στο διάστημα ανάμεσα στις δύο φυλακίσεις· στον πιο πρόσφατο, επίσης αριστουργηματικό, Ένα χωρισμό, η καθημερινότητα ενός ζευγαριού ξαφνιάζει με την οικειότητα που αποπνέουν· ένας αγαπημένος Πακιστανός μαθητής μου ζηλεύει την «ωραία», ισχυρίζεται, ζωή στο Ιράν και τη Σαουδική Αραβία, αφού στην πατρίδα του, το Πακιστάν, έχει χαλαρώσει η επιτήρηση και οι γυναίκες είναι πιο ελεύθερες...
Όπως διαβάζουμε στο δελτίο Τύπου της έκθεσης, το σπίτι και η γη είναι το κύριο θέμα αφού «για τους περισσότερους το να έχουν μαζί τους ένα κομμάτι της γης τους, τους κάνει να αισθάνονται ότι κουβαλάνε ένα πολύτιμο κομμάτι από το σπίτι τους». Έτσι, στη βεράντα και τον κήπο της Πινακοθήκης Λέφα, εγκαταστάσεις με τενεκέδες με νερό, θρυμματισμένα τούβλα και οικοδομικά υλικά μαρτυρούν τη βίαιη απώλεια της εστίας και τον σπαραγμό.
Πρόσφυγες στη χώρα τουςΜέσα, στο ένα δωμάτιο, η φωτογράφιση απαγορεύεται: στο έργο της Νέντα Ραζαβιπούρ, Flayed Angel, μια σειρά φωτογραφίες με τη γυμνή πλάτη της καλλιτέχνιδας στην οποία είναι κολλημένα μικρά απροσδιόριστου φύλου ανθρωπάκια που σε κάθε φωτογραφία λιγοστεύουν, αποκολλούνται, ενώ τα κόκκινα κομμένα φτερά κυριαρχούν στην εικόνα· στην άλλη άκρη του δωματίου, ένα βίντεο προβάλλεται σε παλιομοδίτικες κουρτίνες, όπου η Νέντα καταστρέφει το νοικοκυριό, πιάτα, φλυτζάνια, ενός σπιτιού, για να το ανασυστήσει τελικά στη συνέχεια.
Η συνθήκη του πρόσφυγα δεν είναι άσχετη με τον αυστηρό περιορισμό των γυναικείων δικαιωμάτων στο Ιράν. Όποια γυναίκα μιλήσει δημόσια για ίσα δικαιώματα φυλακίζεται, αφού η ίδια η αντίληψη της ισότητας των δύο φύλων χαρακτηρίζεται από τους ακραίους συντηρητικούς ως «ασύμβατη με την Ισλαμική Δημοκρατία». Έτσι, εκτός από την υποχρεωτική μαντήλα, απαγορεύεται η αντισύλληψη, οι γυναίκες δεν μπορούν να ταξιδέψουν στο εξωτερικό χωρίς τη συγκατάθεση του άντρα τους, αλλά ούτε και να παρακολουθήσουν αγώνα βόλεϊ ανδρών αν και επιτρέπεται να υπάρχει γυναικεία ομάδα! Πολλές Ιρανές, όπως η σπουδαία συγγραφέας Σαρνούς Παρσιπούρ, αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη χώρα.
Παρόλα αυτά...
Καλλιτεχνική άνθιση
Το 2013, στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, σαράντα νέες γυναίκες καλλιτέχνιδες που ζουν και εργάζονται στο Ιράν, παρουσίασαν για πρώτη φορά τα έργα τους: ζωγραφική, κατασκευές, βίντεο. Η έκθεση, με τον τίτλο Unexposed είχε ήδη παρουσιαστεί στις Βρυξέλλες και στη συνέχεια θα ακολουθούσε η Βαρσοβία. Ο αριθμός ξαφνιάζει και φαντάζει μεγάλος παρόλο που κάθε χρόνο οι περισσότεροι απόφοιτοι των ιρανικών πανεπιστημίων είναι γυναίκες, οι καλλιτέχνιδες έχουν σπουδαιότερο έργο να επιδείξουν, ενώ οι εκατό και πλέον γκαλερί που υπάρχουν στο Ιράν στην πλειονότητά τους διευθύνονται από γυναίκες. Η Λίλι Γκολεστάν, μεταφράστρια και ιδιοκτήτρια της Golestan Art gallery ανακαλεί την αντίδραση του υπαλλήλου στο υπουργείο Πολιτισμού, όταν ζήτησε να εκδώσει άδεια για γκαλερί: «“Τι έρχεσαι εδώ κάθε μέρα;”, με ρώτησε, “πού είναι ο άντρας σου;” Όταν του είπα ότι δεν έχω, με λυπήθηκε κι έτσι μου έδωσε αμέσως την άδεια».
Μετεπαναστατική τέχνηΗ Σιρίν Νεσάτ, η πιο γνωστή ιρανή εικαστική καλλιτέχνις και κινηματογραφίστρια, η οποία ζει και εργάζεται στην Αμερική, μιλώντας για την άνθιση του ιρανικού κινηματογράφου, από τη δεκαετία του ’90 και μετά, είχε επισημάνει: «Πριν από την Επανάσταση, ο ιρανικός κινηματογράφος ακολουθούσε τους κανόνες των εμπορικών διεθνών δυτικών παραγωγών, με πολλή βία και σεξ. Μετά, παρά την κυβερνητική λογοκρισία, οι κινηματογραφιστές έπρεπε να επαναδιατυπώσουν τις ιδέες τους κι αυτό είχε ως αποτέλεσμα να γεννηθεί μια νέα μορφή κινηματογράφου».
Όμως η μετεπαναστατική τέχνη ήταν στο επίκεντρο και της έκθεσης Recalling the Future, το 2014, στη The Brunei Gallery, στο Λονδίνο. Η έκθεση παρουσίασε δουλειά σύγχρονων ιρανών καλλιτεχνών, ανάμεσά τους και η Νέντα Ραζαβιπούρ, που θέτουν σε αμφισβήτηση την υπόθεση ότι μια μοναδική, «αυθεντική» ταυτότητα μπορεί να ανευρεθεί και να θεωρηθεί αιώνια. Σύμφωνα με τους καλλιτέχνες που μετείχαν, οι ταυτότητες δεν είναι παρά μια κατασκευή που φτιάχτηκε μια συγκεκριμένη στιγμή, εξυπηρετώντας συγκεκριμένους πολιτικούς στόχους. Μια κατασκευή είναι και η στεγνή στερεότυπη εικόνα (δημοφιλής και στη Δύση) που προβάλλει τις Ιρανές ως αδύναμες γυναίκες και που οι ιρανές καλλιτέχνιδες, με τη δουλειά τους, θέτουν σε αμφισβήτηση.
Στο Γυναίκες δίχως άντρες της Σιρίν Νεσάτ, που βασίζεται στο ομότιτλο μυθιστόρημα της Σαρνούς Παρσιπούρ και αναφέρεται στη ζωή πέντε διαφορετικών γυναικών μέσα στα καταπιεστικά κοινωνικά, πολιτιστικά και θρησκευτικά περιβάλλοντα της Τεχεράνης της δεκαετίας του ’50, οι γυναίκες, σύμφωνα με την έξοχη διατύπωση της Άννας Καφέτζη «ζητούν την απελευθέρωση και λύτρωση στη δημιουργία της δικής τους “εξόριστης” κοινότητας στον κλειστό κήπο του Καράντ. Την αρχή μιας αυτοεξορίας που πέρα από μυστικές και εσχατολογικές επαγγελίες υπόσχεται μια προσωπική αναγέννηση και ελπίδα για μια οριστική επιστροφή στη ζωή».