Ο πολιτισμός ήταν κάποτε ο προνομιακός χώρος της Αριστεράς 
Πριν καταθέσουμε λίγες σκέψεις για την υπόθεση Φαμπρ, θα θέλαμε να ευχηθούμε στο νέο διευθυντή του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου «καλή δύναμη». Ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος έχει κοινωνική ευαισθησία, πολιτικό λόγο, πολυετή θεατρική πείρα ως ηθοποιός και σκηνοθέτης και διευθύνει ένα μεγάλο θέατρο -το Θέατρο του Νέου Κόσμου- με πολλές κατ’ έτος δικές του και φιλοξενούμενες παραγωγές, άρα ξέρει τα της τέχνης και από αυτήν, την μάλλον άχαρη αλλά αναγκαία, πλευρά. Ο Θεατής, που παρακολουθεί στενά τη δουλειά του εδώ και πολλά χρόνια, θεωρεί ότι είναι καλή επιλογή και πιστεύει ότι θα ανταπεξέλθει στις δυσκολίες του έργου αλλά κυρίως της ώρας που το αναλαμβάνει. Σε τέτοια θέματα σημασία έχουν οι συνεργάτες και ο Θεοδωρόπουλος γνωρίζει την αξία των καλών συνεργατών.
Με ένα δελτίο Τύπου περισσότερο από λιτό ανακοινωνόταν στις 10.2.2016 από το υπουργείο Πολιτισμού πως τη διεύθυνση του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου «αναλαμβάνει ο Γιαν Φαμπρ, διακεκριμένος βέλγος καλλιτέχνης με διεθνή απήχηση», χωρίς καμιά αιτιολόγηση. Δεν είναι ασύνηθες μια διεθνής προσωπικότητα των τεχνών και των γραμμάτων να αναλαμβάνει ένα μεγάλο πολιτιστικό θεσμό –άλλωστε και σημαντικοί έλληνες καλλιτέχνες βρίσκονται στο τιμόνι αρκετών αντίστοιχων θεσμών στο εξωτερικό. Όμως ένα υπουργείο Πολιτισμού οφείλει να ενημερώνει τους φορολογούμενους πολίτες του ποιοι είναι οι λόγοι που οδήγησαν στη συγκεκριμένη επιλογή. Και η αναγνωρισιμότητα δεν μπορεί να είναι ένας από αυτούς. Πολύ περισσότερο που για τους παροικούντας την Ιερουσαλήμ των τεχνών, ο συγκεκριμένος καλλιτέχνης είναι αμφιλεγόμενος. Αλλά ούτε αυτό έχει σημασία.
Ας θέσουμε ερωτήματαΑπό εδώ εκκινώντας, το ΥΠΠΟΑ κάνει στην υπόθεση Φαμπρ το ένα λάθος πίσω από το άλλο. Ας τα βάλουμε ως ερωτήματα: Γιατί ένα πρόσωπο που δεν έχει τη σχετική πείρα, αποποιείται μάλιστα τον τίτλο του διευθυντή και αναφέρεται σε ένα θολό «curator»; Γιατί ένα πρόσωπο που δεν γνωρίζει στοιχειωδώς την πολιτιστική ζωή της χώρας που πηγαίνει; (Μολονότι έχει έρθει πολλές φορές στη χώρα ως εικαστικός καλλιτέχνης και χορογράφος, έχει μάλιστα δώσει παραστάσεις δωρεάν από αλληλεγγύη στην Ελλάδα της κρίσης). Ούτε καν την ταυτότητα του Φεστιβάλ που θα διευθύνει; Και πώς το ΥΠΠΟΑ επιτρέπει στη συνέντευξη ανακοίνωσης του προγράμματος, και παρόντος του υπουργού, να λέγονται ανακρίβειες και να προσβάλλονται καλλιτέχνες, και μάλιστα εγνωσμένου διεθνούς κύρους –για να μιλήσουμε με τους όρους μάρκετιν που το ΥΠΠΟΑ θέλησε να φέρει στην κουβέντα. Και η παρατήρηση δεν έχει κανενός είδους ελληνοκεντρισμό. Γιατί η τέχνη δεν έχει σύνορα και πρόσημα.
Ένας χρόνος χαμένοςΑν ο κύριος Φαμπρ οργάνωνε ένα πραγματικά διεθνές Φεστιβάλ, συνεχίζοντας την πολυετή παράδοση του θεσμού (παρά τα όσα έχουμε να καταλογίσουμε στον κύριο Λούκο για τις επιλογές του), ίσως οι αντιδράσεις να ήταν υποτονικότερες. Και το πράγμα προχώρησε περισσότερο, δεν ήταν καν ένα Φεστιβάλ εστιασμένο στο Βέλγιο, που, για να είμαστε ειλικρινείς, έχει σπουδαία ονόματα να δείξει στο θέατρο και στο χορό, αλλά ένα Φεστιβάλ εστιασμένο στο πρόσωπο του διευθυντή του και στις δικές του δουλειές. Έτσι, καταλύεται ένα ακόμα επιχείρημα του ΥΠΠΟΑ, της χαμηλής αμοιβής.
Βέβαια υπάρχει και το αντεπιχείρημα: στο χρόνο που είχε ο Φαμπρ, τι να προλάβει να κάνει; Στράφηκε εκεί που μπορούσε να ορίσει τους χρόνους. Και ακριβώς η έλλειψη χρόνου μας κάνει δύσπιστους μπροστά σε δηλώσεις του τύπου: θα μελετήσουμε μετά τις ελληνικές προτάσεις. Πότε δηλαδή, όταν το Φεστιβάλ πρέπει να ξεκινήσει τον Ιούνιο; Και πάλι το ΥΠΠΟΑ έχει την ευθύνη. Ένα χρόνο δεν είχε συνειδητοποιήσει την κατάσταση; Να δει τι θα κάνει με τον Λούκο, να ελέγξει τις συμφωνίες του για φέτος, να ξεκινήσει τη διαδικασία εύρεσης νέου διευθυντή νωρίτερα για να έχει στοιχειώδη χρόνο να ετοιμάσει ένα οριακά αξιοπρεπές φεστιβάλ –έστω και με διαρκώς μειούμενο τον προϋπολογισμό; Και δεν είχε ένα λόγο αυτοκριτικής στο δελτίο Τύπου για την παραίτηση Φαμπρ; Έτσι ανοίγει ο δρόμος σε μια άθλια αντιπολίτευση -πρωτοστατούσης της ΝΔ- που βλέπει την τέχνη ως χρηματιστήριο ή μόνο για να ικανοποιήσει τα μικροπολιτικά της συμφέροντα ποδοσφαιροποιώντας την, να κάνει το παιχνίδι δικό της.
Γιατί να έχουμε Φεστιβάλ;Το Φεστιβάλ -όπως όλοι οι αντίστοιχοι θεσμοί- έχει δύο λόγους ύπαρξης: είναι τόπος καλλιτεχνικών συναντήσεων αλλά και αιτίας δημιουργίας. Είναι επίσης πηγή εισοδήματος για μια χώρα, που ξέρει τι σημαίνει και πόσο σημαντικός είναι ο πολιτιστικός τουρισμός. Οφείλει να είναι έγκαιρα και άρτια προετοιμασμένο, ώστε να προταθεί ως σημείο αναφοράς ενός ποιοτικού καλοκαιριού.
Περιμένουμε από το Φεστιβάλ να ανιχνεύει και να παρουσιάζει ρεύματα και καλλιτέχνες, νέες τάσεις στην τέχνη, πρόσωπα γνωστά αλλά και να τολμά να δώσει βήμα σε νέους δημιουργούς (γι’ αυτό καλλιτεχνικός διευθυντής και συνεργάτες πρέπει να ξέρουν τη διεθνή και ντόπια καλλιτεχνική σκηνή και να κάνουν πρωτοπόρες αλλά αιτιολογημένες επιλογές). Πρέπει να προτείνει θέματα και ιδέες και να καλεί δημιουργούς να δουλέψουν πάνω σ’ αυτά, ώστε κάθε χρονιά να υπάρχουν νέα καλλιτεχνικά projects, που όχι μόνο θα ωθούν σε έρευνα και δουλειά τους καλλιτέχνες αλλά θα τους δίνουν και μια οικονομική ανάσα απαραίτητη για να συνεχίσουν να δουλεύουν –έλληνες και ξένους. Πράγμα που σημαίνει στέρεο, έγκαιρο και μακροχρόνιο προγραμματισμό. Επίσης και ικανοποιητικό προϋπολογισμό. Και φυσικά τα πρόσωπα πρέπει να εναλλάσσονται: το Φεστιβάλ δεν είναι τσιφλίκι κανενός για να «κάνει παιχνίδι» με την παρέα του -ελληνική και διεθνή- και τους προστατευόμενούς του.
Ανέτοιμο το υπουργείοΓια άλλη μια φορά το ΥΠΠΟΑ και ο επικεφαλής του φάνηκαν ανέτοιμοι να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα και συνέβαλαν στη διόγκωσή του. Δεν είναι η πρώτη φορά στους 14 μήνες που κυβερνά ο ΣΥΡΙΖΑ που βλέπουμε να διαχειρίζεται σοβαρά θέματα του πολιτισμού με ελαφρότητα και έλλειψη προγραμματισμού, τουλάχιστον. Μια κυβέρνηση που αυτοαποκαλείται «αριστερή», μπορεί τουλάχιστον να θυμάται ότι ο πολιτισμός ήταν κάποτε ο προνομιακός χώρος της Αριστεράς. Κι ακόμα είναι. Της ουσιαστικής Αριστεράς, όχι των τύπων και των ονομάτων. Ίσως γι’ αυτό οι άνθρωποι -κυρίως νέοι- που απογοητευμένοι εγκαταλείπουν την παραδοσιακή πολιτική δράση είτε καν δεν μπαίνουν σ’ αυτήν, ασχολούνται με την τέχνη και από ’κει περνούν τη διαμαρτυρία τους.
Η ανησυχία άργησε νά ’ρθειΌμως, για να είμαστε δίκαιοι, μεγάλες οι ευθύνες και του καλλιτεχνικού κόσμου. Οι διαμαρτυρίες του άργησαν πολύ: Απρίλης είχε φτάσει και δεν ανησυχούσε κανείς τι γίνεται με το Φεστιβάλ; Η αφορμή αυτών των διαμαρτυριών, το -ας το πω έτσι, τι να κάνω;- αφελληνισμένο πρόγραμμα, έστρεψε μέρος της κοινής γνώμης εναντίον τους. Θυμήθηκαν πολλοί ότι κάποιοι διαμαρτυρόμενοι ήταν τα αγαπητά παιδιά της προηγούμενης διεύθυνσης και τους καταλόγισαν δόλο. Άδικο ή όχι, η γυναίκα του Καίσαρα πρέπει και να είναι και να φαίνεται. Όπως και νά ’χει, δεν ταιριάζουν οι κραυγές και τα αναθέματα σε καλλιτέχνες. Εκείνο το persona non grata ενόχλησε πολλούς –και εμένα ανάμεσά τους. Οι καλλιτέχνες απαντούν με επιχειρήματα, με θέση για την τέχνη και τον κοινωνικό της ρόλο, με προτάσεις, με το έργο τους.
Μαρώ Τριανταφύλλου