Του Κωστή ΓιούργουΤην περασμένη Κυριακή, 8 Μαΐου, συμπληρώθηκαν ακριβώς πέντε μήνες από τη μέρα που το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ανακοίνωσε δια του εκπροσώπου του ότι, «το Εκτελεστικό Συμβούλιο του ΔΝΤ συμφώνησε να αλλάξει την ισχύουσα πολιτική της μη-ανοχής καθυστερούμενων χρεών προς επίσημους πιστωτές». Με άλλα λόγια, το ΔΝΤ εγκαταλείπει την πάγια πολιτική του να εγγυάται την αποπληρωμή των δανείων, με μοχλό πίεσης τη μη χορήγηση νέων πιστώσεων, σε χώρες που αρνούνται να αποπληρώσουν τα χρέη τους. Ίσχυσε από το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, το 1945, και τηρήθηκε επί 70 χρόνια, όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι κοινοπραξίες αμερικανικών τραπεζών δέσποζαν στο διεθνές χρηματοπιστωτικό και επενδυτικό περιβάλλον. Με την ψήφο των ΗΠΑ στο συμβούλιο του ΔΝΤ να ισοδυναμεί ουσιαστικά με βέτο, παραβιάστηκε «σιωπηρά» όποτε το υπαγόρευαν αμερικανικά συμφέροντα. Η απόφαση της κατάργησής του θεωρείται σημείο χωρίς επιστροφή.
Τι υπάρχει πίσω από αυτήν;Ένα δάνειο και μια τράπεζα: η Ασιατική Επενδυτική Τράπεζα Υποδομών (AIIB) και το δάνειο της Ρωσίας του Πούτιν στην Ουκρανία του Γιανουκόβιτς.
Το δάνειοΤο 2013, με την οικονομία της Ουκρανίας στο όριο και με τα αγοραία επιτόκια στο 12%, η Ρωσία έδωσε στο Κίεβο 3 δισ. δολάρια με 5% . Αυτή η κίνηση στήριξης του φιλορώσου Γιανουκόβιτς από την Μόσχα δεν φαίνεται να ενόχλησε την Ουάσινγκτον τόσο όσο το ότι το δάνειο προστατευόταν από την «πολιτική της μη-ανοχής καθυστερούμενων χρεών προς επίσημους πιστωτές». Γιατί; Η απάντηση βρίσκεται στην πραξικοπηματική ανατροπή του φιλορώσου προέδρου Γιανουκόβιτς τον Φεβρουάριο του 2014 με την συνδρομή των ΗΠΑ. Η νέα, φιλοαμερικανική κυβέρνηση Ποροσένκο βρέθηκε να χρωστά σε ένα κράτος με το οποίο βρισκόταν σε ανοιχτή σύγκρουση και η ίδια και οι προστάτες της. Ποιος θα πλήρωνε το δάνειο, δεδομένου, επί πλέον, ότι η ουκρανική οικονομία τελεί, έκτοτε, υπό τεχνική υποστήριξη; Κανείς, αποφάσισε το ΔΝΤ, αλλάζοντας στις 8 Δεκεμβρίου 2015 τη δανειακή πολιτική του: Η Ουκρανία μπορεί να δανείζεται κι ας αθέτησε το χρέος της.
Μια βδομάδα νωρίτερα, στις 3 Δεκεμβρίου, ο Βλαντίμιρ Πούτιν πρότεινε οι χώρες της Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης (EEU – Ρωσία, Λευκορωσία, Αρμενία, Καζακστάν, Κιργιστάν) να ξεκινήσουν επαφές με κράτη-μέλη του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO) και της Ένωσης των Χωρών της Νοτιο-Ανατολικής Ασίας (ASEAN) για τη δημιουργία δεσμών σταθερής οικονομικής συνεργασίας. Νωρίτερα, η Ρωσία είχε δηλώσει διαθεσιμότητα στην κατασκευή δικτύου πετρελαιαγωγών στην Ευρώπη μέσω φιλικά διακείμενων χωρών, παρακάμπτοντας χώρες της επιρροής των ΗΠΑ.
Η τράπεζαΟ εφιάλτης του επιτελείου των γεωπολιτικών σχεδιασμών των ΗΠΑ έχει όνομα. Λέγεται Ασιατική Επενδυτική Τράπεζα Υποδομών (AIIB) και αμφισβητεί τον έλεγχο της παγκόσμιας οικονομίας από τις ΗΠΑ. Απαντώντας στο κυρίαρχο μοντέλο νεοφιλελευθεροποίησης των οικονομιών του πλανήτη με εργαλεία το ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα, η Κίνα και η Ρωσία προσφέρουν, μέσω της ΑΙΙΒ, επενδυτική συνδρομή σε οικονομίες του γεωπολιτικού τους βεληνεκούς με ευνοϊκούς όρους, στη βάση του ρωσικού πετρελαίου και της κινεζικής χρηματοδοτικής ευχέρειας. Το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα –και η ιδιαίτερη φροντίδα τους για τους προμηθευτές, τις τράπεζες και τους ομολογιούχους των ΗΠΑ– έχουν αντίπαλο.
Η Κίνα και η Ρωσία κάνουν ό,τι έκαναν πάντα οι ΗΠΑ: χρησιμοποιούν τις εμπορικές και επενδυτικές δικτυώσεις τους υποστηρικτικά της γεωπολιτικής τους διπλωματίας: Δίκτυα υπερσύγχρονων υποδομών κινεζικής κατασκευής, υποστηριζόμενα από ρωσικό πετρέλαιο και αέριο, σε χώρες της Ασίας και της Αφρικής, βοηθώντας την ανάπτυξη και τις εξαγωγές τους, με τα δάνεια να υπηρετούνται από τα έσοδα. Τα κράτη θα διαχειρίζονται το χρήμα τους χωρίς τη διαμεσολάβηση του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας, κρατώντας το μεταξύ τους χρέος σε ειδικά αποθεματικά, αντί να αποθεματοποιούν σε δολάρια ή να δανείζονται, με τίμημα προγράμματα λιτότητας και ιδιωτικοποιήσεις κρίσιμων αναπτυξιακών υποδομών.
Στην απόφασή τους να επιβάλλουν αλλαγή πολιτικής του ΔΝΤ, οι ΗΠΑ επαναπαύθηκαν στο ότι δεν υπάρχει διεθνές δικαστήριο στο οποίο να καταφύγει η Ρωσία (αλλά και η Κίνα, αργότερα...) για διεκδικήσει τα δίκαιά της. Γενική παραδοχή αμφίβολης αξίας, ωστόσο, δεδομένης της πρόθεσης των δύο να προχωρήσουν, εν καιρώ, στην κάλυψη και αυτού του κενού. Όμως σ’ αυτό το κενό πόνταραν οι ΗΠΑ, επιλέγοντας να συγκρουστούν με τη Ρωσία για το ουκρανικό δάνειο. Ένα δάνειο, που η κυβέρνηση Ποροσένκο είχε δηλώσει ότι δεν θα το πληρώσει, πολλούς μήνες πριν αυτό καταστεί απαιτητό στις 20 Δεκεμβρίου 2015.
Αλλά αν, όπως φαίνεται, ήταν προαποφασισμένο μήνες πριν, γιατί οι ΗΠΑ περίμεναν έως τις 8 Δεκεμβρίου; Υποστηρίχτηκε ότι αν η αλλαγή γινόταν νωρίτερα, η ελληνική κυβέρνηση θα είχε στα χέρια της ένα σοβαρό διαπραγματευτικό χαρτί: Να ζητήσει ανάλογη μεταχείριση, με την ελπίδα να κάμψει τις αφόρητες πιέσεις που της ασκούνταν το καλοκαίρι του 2015. Θα μείνει αναπάντητο το ερώτημα αν η Ελλάδα είχε οποιοδήποτε περιθώριο να πράξει κάτι τέτοιο, διακινδυνεύοντας να καταρρεύσει πριν ολοκληρωθούν οι χρονοβόρες διαδικασίες μέχρι την (αμφίβολη) δικαίωσή της σε ένα παιχνίδι με «σημαδεμένα χαρτιά».
Πρόγευση σκληρής πολιτικήςΣτη μεγάλη εικόνα, η κίνηση του ΔΝΤ θεωρείται πρόγευση της πολιτικής «με σημαδεμένα χαρτιά» που επιφυλάσσουν οι ΗΠΑ στο δίδυμο Κίνα-Ρωσία, που, ως ανεξάρτητα κέντρα ισχύος, προτάσσουν τον SCO ως απάντηση στο ΝΑΤΟ, και την ΑΙΙΒ ως εναλλακτική στο δίδυμο ΔΝΤ - Παγκόσμια Τράπεζα και στην αμερικανοκεντρική Δια-Ειρηνική Εμπορική Συμφωνία (TTP), που ορέγεται την κατάλυση του κυριαρχικού δικαιώματος των κρατών να σχεδιάζουν τα ίδια την οικονομία τους. Οι ΗΠΑ ανταπαντούν διά του ΔΝΤ, προϊδεάζοντας την Κίνα, μέσω Ρωσίας, για την εναντίωσή τους στα σχέδια για ένα Νέο Δρόμο του Μεταξιού και τη συγκρότηση, μαζί με τη Ρωσία, μιας «απο-αμερικανοποιημένης» ευρασιατικής οικονομίας.
Αλλά η τακτική νίκη των ΗΠΑ επί της Ρωσίας κινδυνεύει να αποδειχθεί στρατηγική ήττα. Όχι μόνο γιατί άλλες χώρες θα ζητούν διαγραφή χρεών επικαλούμενες το ουκρανικό προηγούμενο, αλλά γιατί, κυρίως, η αξιοπιστία της διεθνούς «χρηματοπιστωτικής νομιμότητας» έχει πληγεί ανεπανόρθωτα, ωθώντας τις αναδυόμενες οικονομίες σε άλλες αναζητήσεις. Ο κόσμος εξελίσσεται σε πολυκεντρικό. Όσο πιο αυτοαναφορική γίνεται η Αμερική τόσο θα πληθαίνουν τα κράτη που θα αναζητούν εναλλακτικές επιλογές, ανοίγοντας διεξόδους αντίστασης. «Μήπως παρατηρούμε την αποσύνθεση της ηγεμονίας των ΗΠΑ στο παγκόσμιο σύστημα και την “άνοδο μιας νέας περιφερειακής συγκρότησης” της πολιτικο-οικονομικής εξουσίας, παρότι βλέπουμε τις Ηνωμένες Πολιτείες να δρουν σαν να είναι η μοναδική υπ��ρδύναμη, στην οποία πρέπει να υπακούουν όλοι οι άλλοι;»1
Σημείωση:
1. Ντέιβιντ Χάρβεϊ, Ο νέος ιμπεριαλισμός, «Καστανιώτης», Αθήνα 2006.