Μεγάλος συνασπισμός ή κυβέρνηση της αριστεράς;
Του Στίβεν ΦόρτιΗ εκλογική αναμέτρηση της 20ής Δεκεμβρίου άλλαξε ριζικά το ισπανικό πολιτικό πανόραμα, που είναι τέκνο της μετάβασης από τη δικτατορία του Φράνκο στη δημοκρατία. Ο ατελής δικομματισμός, που αποτελείτο από το Λαϊκό Κόμμα και από το Σοσιαλιστικό Κόμμα, μετατράπηκε σε ένα τετρακομματισμό, καθώς προστέθηκαν το Ποδέμος στα αριστερά και οι Πολίτες στα κεντροδεξιά. Τα αποτελέσματα του Δεκεμβρίου δεν επέτρεψαν, όμως, το σχηματισμό κυβέρνησης εξαιτίας μιας πολύ κατακερματισμένης Βουλής και μιας σειράς από διασταυρούμενα βέτο, στα οποία προστέθηκε η έλλειψη μιας κουλτούρας συνεννόησης και συμφωνιών των ισπανικών πολιτικών σχηματισμών. Το αδιέξοδο υπήρξε ολοκληρωτικό.
Μικρές διαφορέςΤα πράγματα πιθανό να αλλάξουν αυτή την Κυριακή. Πρώτα- πρώτα επειδή κανείς δεν θέλει να πάει σε νέες εκλογές, για τρίτη φορά μέσα σε ένα χρόνο. Η πίεση των αγορών και των ευρωπαϊκών θεσμών θα ήταν πιθανά αφόρητη και η ήδη ορατή κόπωση του πληθυσμού θα αυξανόταν σημαντικά. Σε αναλογία με το συσχετισμό δυνάμεων στο Κοινοβούλιο της Μαδρίτης, κάποιος θα πρέπει να υποχωρήσει. Κατά δεύτερο λόγο, επειδή ουσιαστικά όλες οι δημοσκοπήσεις που δημοσιεύτηκαν τις τελευταίες εβδομάδες εμφανίζουν μια εικόνα λίγο διαφορετική σε σχέση με την εικόνα του Δεκεμβρίου.
Σύμφωνα με το Κέντρο Κοινωνιολογικών Ερευνών (CIS), με μια μικρή αύξηση της αποχής (από το 26,8% στο 29%), το Λαϊκό Κόμμα θα λάβει το 29,2% των ψήφων και 118-121 βουλευτές (28,7% και 123 τον Δεκέμβριο), οι Unidos Podemos μαζί με τις συγκλίσεις που κατεβαίνουν στην Καταλονία (En Comú Podem), στη Γαλικία (En Marea), στη Βαλένθια (A la Valenciana) και στις Βαλεαρίδες (Units Podem Més) θα λάβουν το 25,6% και 88-92 βουλευτές, το Σοσιαλιστικό Κόμμα το 21,2% και 78-80 βουλευτές (22% και 90 τον Δεκέμβριο), οι Πολίτες το 14,6% και 38-39 βουλευτές (13,94% και 40 τον Δεκέμβριο), ενώ οι καταλανοί και βάσκοι οπαδοί της ανεξαρτησίας θα επιβεβαιώσουν βασικά τα αποτελέσματα που είχαν πριν έξι μήνες.
Οι διαφορές είναι μικρές, εκτός από την περίπτωση των σοσιαλιστών και του Unidos Podemos. Την 20η Δεκεμβρίου ο σχηματισμός του Πάμπλο Ιγκλέσιας είχε λάβει το 20,68% των ψήφων και 69 βουλευτές, ενώ η Ενωμένη Αριστερά (IU) το 3,68% και μόνο 2 βουλευτές. Σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, η επιλογή να κατέβουν μαζί μοιάζει να είναι μια επιτυχημένη κίνηση: το Unidos Podemos, μαζί με τις περιφερειακές συγκλίσεις, φαίνεται ότι θα κατορθώσει να ξεπεράσει τους σοσιαλιστές τόσο σε ψήφους όσο και σε έδρες και δεν θα ζημιωθεί, όπως στο παρελθόν, από τον ισπανικό εκλογικό νόμο που επιβραβεύει τα μεγάλα κόμματα, κυρίως στις εκλογικές περιφέρειες με λίγους κατοίκους.
Η στρατηγική του ΣάντσεςΗ απόλυτη πλειοψηφία στο Κοινοβούλιο της Μαδρίτης είναι 176 βουλευτές. Αν οι δημοσκοπήσεις επιβεβαιωθούν, το κεντροαριστερό μπλοκ (Unidos Podemos και Σοσιαλιστικό Κόμμα) θα την πλησιάσει. Ο σοσιαλιστής υποψήφιος Πέδρο Σάντσες δεν σταμάτησε να επαναλαμβάνει ότι δεν θα κυβερνήσει ποτέ με τους «λαϊκιστές» του Podemos, όμως στην πραγματικότητα το Σοσιαλιστικό Κόμμα έχει διασπαστεί στο εσωτερικό του. Πέρα από τις μεγαλόστομες δηλώσεις, ο Σάντσες εκπροσωπεί ένα πιο πραγματιστικό τμήμα που θα μπορούσε να έρθει σε συμφωνία με την αριστερά, έχοντας τη στήριξη των οργανώσεων του κόμματός του στην Καταλονία και στη Βαλένθια, που κυβερνούν ήδη σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο μαζί με τις συγκλίσεις του Podemos. Είναι η παλιά φρουρά του Σοσιαλιστικού Κόμματος (πρώτα και κύρια ο Φελίπε Γκονζάλες) και κάποιοι βαρόνοι, όπως η πρόεδρος της Ανδαλουσίας, Σουζάνα Ντίας, υποστηριζόμενοι από τα φιλικά τους μέσα επικοινωνίας, σαν την El País, που δεν θέλουν ούτε να ακούσουν κουβέντα για τον Πάμπλο Ιγκλέσιας. Σ’ αυτή την τελική ευθεία του προεκλογικού αγώνα, οι σοσιαλιστές τα παίζουν όλα για όλα για να παραμείνουν στη δεύτερη θέση, αν όχι σε ψήφους, τουλάχιστον σε έδρες.
Η στρατηγική του Σάντσες επιχειρεί να επαναπροτείνει τη συμφωνία του abrazo (ΣτΜ εναγκαλισμό) του Μαρτίου για μια μετριοπαθή μεταρρυθμιστική κυβέρνηση με το κόμμα του Άλμπερτ Ριβέρα, ελπίζοντας ότι το Σοσιαλιστικό Κόμμα και οι Πολίτες θα έχουν μαζί περισσότερους βουλευτές από το Λαϊκό Κόμμα και συνεπώς, εν απουσία μιας άλλης επιλογής, ο βασιλιάς Φελίπε ΣΤ΄ θα δώσει σ’ αυτούς τη διερευνητική εντολή για να σχηματίσουν κυβέρνηση. Το σημείο κλειδί είναι ποιος θα κατακτήσει τη δεύτερη θέση κι αυτό εξηγεί και τους σκληρούς τόνους της προεκλογικής εκστρατείας. Σε πολλές εκλογικές περιφέρειες το ποιος θα είναι ο τελευταίος βουλευτής που θα εκλεγεί θα αποφασιστεί από μια χούφτα ψήφους: αυτές είναι οι έδρες που θα αξίζουν χρυσάφι και που θα μπορούσαν να αλλάξουν ουσιαστικά τις ισορροπίες στο Κοινοβούλιο. Ας λάβουμε εξάλλου υπόψη μας ότι το 30% των Ισπανών δεν έχει ακόμη αποφασίσει τι θα ψηφίσει.
Ο πανικός των σοσιαλιστών μήπως τους περάσει το Unidos Podemos θα μετατραπεί σε απόγνωση, σε περίπτωση που υπάρξουν οι αριθμοί για μια πλειοψηφία της κεντροαριστεράς. Με το Σοσιαλιστικό Κόμμα δεύτερη δύναμη, οι σοσιαλιστές θα μπορέσουν και να καυχηθούν ότι είναι υπέρ μιας κυβέρνησης αλά Πορτογαλία, ζητώντας την ανοχή του Ιγκλέσιας. Αν όμως περάσει μπροστά το Unidos Podemos, το Σοσιαλιστικό Κόμμα θα βρεθεί μεταξύ σφύρας και άκμονος: ή θα πρέπει να στηρίξει μια κυβέρνηση του Πάμπλο Ιγκλέσιας ή να επιλέξει έναν μεγάλο συνασπισμό. Αυτό θα ανοίξει μια τεράστια κρίση μέσα στο κόμμα και ο Σάντσες θα είναι υποχρεωμένος να παραιτηθεί. Πώς να εξηγήσει στα μέλη τους κόμματος και στους ψηφοφόρους ότι, ενώ είχε τη δυνατότητα να σχηματίσει μια προοδευτική κυβέρνηση, προτίμησε το Λαϊκό Κόμμα του Ραχόι; Αυτή τη φορά είναι αληθινός ο κίνδυνος για τους σοσιαλιστές να έχουν το τέλος του ΠΑΣΟΚ.
Σενάριο μεγάλου συνασπισμούΠάντως, είναι πολύ πιθανή η επιλογή του μεγάλου συνασπισμού. Θα μπορούσε να είναι αλά γερμανικά με τους σοσιαλιστές στην κυβέρνηση μαζί με τους λαϊκούς, αλλά πιθανότερα θα πρόκειται για μια κυβέρνηση μειοψηφίας του Λαϊκού Κόμματος με την αποχή του Σοσιαλιστικού Κόμματος και των Πολιτών. Σ’ αυτή την περίπτωση, οι σοσιαλιστές θα είχαν και την πίτα ολάκερη και το σκύλο χορτάτο, δικαιολογώντας την αποχή ως αποφυγή της επανάληψης των εκλογών και μη επιτρέποντας στο Unidos Podemos να εμφανιστεί ως η μοναδική αντιπολιτευτική δύναμη. Θα πρέπει να δούμε ποιοι είναι οι όροι που τίθενται στο Λαϊκό Κόμμα: σχεδόν σίγουρα το κεφάλι του Ραχόι. Που όμως δεν φαίνεται διατεθειμένος να παραμερίσει, επειδή εκτός των άλλων έχει επίγνωση ότι μια απόσυρσή του θα άνοιγε το κουτί της Πανδώρας για τη διαδοχή σε ένα κόμμα ακόμη απροετοίμαστο που δέχεται συνεχή πλήγματα από σκάνδαλα διαφθοράς.
Υπάρχουν επίσης κάποιοι που δεν απορρίπτουν την πιθανότητα μιας κυβέρνησης Μόντι αλά ισπανικά και άλλοι που δεν αποκλείουν μια κυβέρνηση του Άλμπερτ Ριβέρα με τη στήριξη των δύο μεγάλων κομμάτων. Προς το παρόν πρόκειται για φανταστικά σενάρια. Σε κάθε περίπτωση, όποια και αν είναι η επιλογή μεγάλου συνασπισμού, θα πρόκειται για μια κυβέρνηση μικρής διάρκειας με ένα ελάχιστο πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων, αρχικά της μεταρρύθμισης του εκλογικού νόμου και του Συντάγματος.
Άλλοι παράγοντεςΑς λάβουμε όμως υπόψη και έναν άλλο παράγοντα που θα μπορούσε να επηρεάσει την ψήφο και τον σχηματισμό μιας κυβέρνησης σε σύντομο χρονικό διάστημα: τις πιέσεις των αγορών και των ευρωπαϊκών θεσμών. Στις αρχές Ιουλίου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα αποφασίσει αν θα επιβάλει πρόστιμο στην Ισπανία –και στην Πορτογαλία- ίσο με δύο δισεκατομμύρια ευρώ λόγω του υπερβολικού ελλείμματος (5,1% nel 2015). Σ’ αυτό πρέπει να προστεθεί επίσης ότι οι Βρυξέλλες έχουν ήδη προειδοποιήσει πως η νέα ισπανική κυβέρνηση θα πρέπει να εφαρμόσει περαιτέρω περικοπές 8 δισεκατομμυρίων ευρώ. Προς το παρόν όλοι αλλάζουν κουβέντα, πρώτα- πρώτα ο Ραχόι που υποσχέθηκε να μειώσει τους φόρους, αλλά ταυτόχρονα έγραψε κρυφά ένα γράμμα στην Επιτροπή με το οποίο εγγυόταν νέες περικοπές.
Τέλος, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε ποια θα είναι η επίδραση του Brexit: μήπως μια πιθανή αύξηση της συντηρητικής ψήφου;
Η κατάσταση είναι εξαιρετικά πολύπλοκη. Θα χρειαστεί να περιμένουμε το βράδυ της Κυριακής 26 Ιουνίου για να καταλάβουμε ποιο δρόμο θα ακολουθήσει η Ισπανία.
Μετάφραση Τόνια Τσίτσοβιτς
* Ο Στ. Φόρτι είναι ερευνητής
του Istituto de Història Contemporanea – Universidade Nova de Lisboa.