Οι «εγκέφαλοι» των Βρυξελλών έχουν ίσως μια τελευταία ευκαιρία να καταλάβουν τι συμβαίνει στην Ευρώπη και να αποφασίσουν να αλλάξουν ρότα
Του Δημήτρη ΣμυρναίουΓια τους περισσότερους λαούς της Ευρώπης δεν ήταν καν αναγκαίο να μάθουν το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος για το Brexit για να συνειδητοποιήσουν ότι αυτή η Ευρώπη δεν είναι δική τους, δεν τους εκφράζει και δεν τους ενδιαφέρει αν οδεύει προς την απόλυτη παράλυση ή ακόμα και διάλυση. Μετά την περασμένη Πέμπτη, όμως, ίσως να μπορέσουν να το καταλάβουν αυτό και οι «εγκέφαλοι» των Βρυξελλών.
Βεβαίως, όποιος έχει γαλουχηθεί μέσα στα αποστειρωμένα γυάλινα κτίρια των ευρωπαϊκών θεσμών είναι μάλλον δύσκολο να κατανοήσει τι συμβαίνει στις περισσότερες χώρες της ηπείρου μας από το 2008 και μετά.
Μπορεί να πανηγυρίζουν τώρα οι λαϊκιστές του Νάιτζελ Φάρατζ, γιατί κατάφεραν αυτό που έμοιαζε αδιανόητο μέχρι πριν μερικά χρόνια, αλλά τα κριτήρια ψήφου των Βρετανών δεν ήταν αποκλειστικά εθνικιστικά. Αποτελούν μια σαφή καταδίκη της νεοφιλελεύθερης πολιτικής, όπως την εφαρμόζει και η Ευρώπη, αλλά και η χώρα τους από την εποχή ακόμα του Τόνι Μπλερ και του Γκέρχαρντ Σρέντερ. Κατά συνέπεια και της αμήχανης και άνευρης σοσιαλδημοκρατίας.
Φυσικά οι άνθρωποι μπορεί να μην ψηφίζουν τόσο συνειδητά. Αλλά κρίνουν με βάση την καθημερινότητά τους. Η Βρετανία που χάνει θέσεις εργασίας, που βλέπει κοινωνικές κατακτήσεις να διαγράφονται και ανισότητες να γιγαντώνονται αναζητεί τον υπεύθυνο εκτός των συνόρων της, εκεί που πρώτος της έδειξε ο καιροσκόπος πρωθυπουργός της, δηλαδή στο γεγονός της συμμετοχής της, έστω και με αστερίσκους στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Ο Ντέιβιντ Κάμερον επέλεξε κάποτε να ρίξει εκεί τις ευθύνες, γιατί προφανώς και δε μπορούσε να πει στους συμπατριώτες ότι είναι ο νεοφιλελευθερισμός, που τροφοδοτεί όλα αυτά τα φαινόμενα. Τώρα απλά τιμωρείται για αυτή την ανεύθυνη επιλογή του. Και ίσως να τιμωρεί και τον ίδιο του το λαό.
Όσο δραματική και αν δείχνει τώρα η κατάσταση, όσο απρόσμενο κι αν είναι για κάποιους το αποτέλεσμα, θα έπρεπε ωστόσο να θεωρείται προβλέψιμο με βάση τα παραπάνω. Ακόμα και οι αδιάφοροι Βρετανοί θεωρούσαν ότι η ΕΕ δε χειρίστηκε με μια στοιχειώδη ευαισθησία την κρίση των τελευταίων οκτώ χρόνων στην επικράτειά της. Ίσως ακόμα και αυτοί που ψήφισαν Bremain να το έκαναν όχι γιατί τους αρέσει αυτή η Ευρώπη, αλλά απλά επειδή τρόμαζαν μπροστά στον κίνδυνο της απομόνωσης.
Οι 27 θα ομολογήσουν την αποτυχία τους;Το ερώτημα όμως από εδώ και πέρα δεν είναι τι θα κάνουν οι Βρετανοί και ποια φόρμουλα θα βρουν για να διατηρήσουν μια στοιχειώδη σχέση με την υπόλοιπη ΕΕ. Το ερώτημα είναι οι εναπομείναντες 27 θα έχουν το θάρρος να ομολογήσουν ότι απέτυχαν και οι ίδιοι. Με πρώτους και καλύτερους τους Γερμανούς, που θεωρητικά ήταν αυτοί που μπορούσαν πολύ καλύτερα να συμβαδίσουν με τη νεοφιλελεύθερη βρετανική προσέγγιση της οικονομίας και χάνουν τώρα έναν συνοδοιπόρο.
Οι πρώτες αντιδράσεις προκαλούν ανησυχία. Οι περισσότεροι γερμανοί αξιωματούχοι προσπαθούν από τη μια να υποβαθμίσουν τη σημασία της λαϊκής αυτής ψήφου και από την άλλη να «επιταχύνουν» τη διαδικασία αποχώρησης. Στις δηλώσεις κάποιων διαφαίνεται μια τιμωρητική λογική, που επιδιώκει να λειτουργήσει και αποτρεπτικά για πιθανούς μιμητές των Βρετανών.
Είναι σίγουρο ότι η Ευρώπη δε μπορεί να συνεχίσει έτσι και επίσης σίγουρο ότι δεν έχει την πολυτέλεια να καθυστερήσει τις όποιες αποφάσεις της. Το ερώτημα, ωστόσο, είναι με ποια διαδικασία και σε ποια κατεύθυνση θα κινηθούν αυτές οι αποφάσεις. Γιατί τα όμορφα λόγια για μια πιο σφιχτή και ισχυρή Ένωση δεν πείθουν κανένα. Οι αντιδράσεις κάποιων μικρότερων κρατών όμως, φαίνεται να ανοίγουν την όρεξη του Βερολίνου να ακολουθήσει μια πιο άτεγκτη γραμμή. Τουλάχιστον οι σκληροπυρηνικοί υποστηρικτές μιας μικρότερης και ισχυρότερης Ευρώπης-πυρήνα, της κλασσικής ιδέας του Βόλφγκανγκ Σόιμπλε δε μπορεί να μην σκεφτούν ότι είναι τώρα η κατάλληλη στιγμή για να υλοποιήσουν αυτό το σχέδιο. Και δεν υπάρχουν αυτή τη στιγμή πραγματικά ισχυροί πολιτικοί σε κάποια άλλη χώρα της Ευρώπης που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως αντίβαρο σε τέτοια σχέδια.
Υπάρχει εναλλακτική;Η εναλλακτική θα ήταν μια Ένωση που πράγματι θα επεδίωκε τη μεταφορά πόρων και την σύγκλιση των οικονομιών με ενίσχυση του κοινωνικού μοντέλου, που έκανε κάποτε τον υπόλοιπο κόσμο να ζηλεύει την Ευρώπη. Αλλά όπως λένε πάντα οι γραφειοκράτες στις Βρυξέλλες «ποιος θα τολμήσει να πει τέτοιο πράγμα στους Γερμανούς;»
Η πρόβλεψη είναι λοιπόν ότι όλοι θα προσποιηθούν από την επόμενη Δευτέρα ότι «δεν έγινε και τίποτα το τόσο τραγικό» και θα συνεχίσουν να μεταθέτουν τις πραγματικές αποφάσεις για κάποιο αόριστο μέλλον. Στο μεταξύ η εικόνα της Ευρώπης θα γίνεται ολοένα και πιο αποκρουστική, οι ανισότητες θα διευρύνονται και οι λαϊκιστές θα συνεχίσουν να «κάνουν πάρτυ» σε Βορρά και Νότο.