Η Τουρκία από τις πρώτες μέρες του καλοκαιριού άρχισε να αισθάνεται τις συνέπειες από τη επιδείνωση των σχέσεών της με τη Ρωσία μετά τη κατάρριψη του ρώσικου βομβαρδιστικού στις 24.11.2015. Ο αριθμός των ρώσων τουριστών κατά τις δύο πρώτες εβδομάδες του Ιουνίου ήταν μόλις 3,5 χιλιάδες, κατά 98,7% λιγότεροι από την αντίστοιχη περσινή χρονική περίοδο.
Εκτός από τον τουρισμό μεγάλες απώλειες έχει η Τουρκία και από το πάγωμα δύο μεγάλων επενδύσεων: της κατασκευής του αγωγού φυσικού αερίου Turkish Stream και του πυρηνικού σταθμού ηλεκτρικής ενέργειας Akkuyu.
Οι ρώσοι τουρίστες που επισκέφθηκαν την Αντάλια από τον Ιανουάριο μέχρι το Μάιο του 2016 ήταν 21 χιλιάδες, 26 φορές λιγότεροι από το πρώτο πεντάμηνο του 2015 και 38 φορές λιγότεροι από την αντίστοιχη χρονική περίοδο του 2014. Αρκετά ξενοδοχεία στις ακτές της Αντάλιας δεν άνοιξαν. Λόγω της έντασης στις σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών, στη Ρωσία δεν πουλάνε τουριστικά πακέτα. Όσοι ρώσοι τουρίστες κατευθύνονται στα τούρκικα παράλια, πάνε από μόνοι τους χωρίς καμία οργάνωση, κυρίως με πτήσεις της Turkish Airlines. Ο μεγαλύτερος όγκος των ρώσων τουριστών ταξίδευε με πτήσεις τσάρτερ. Πέρυσι, οι οκτώ μεγαλύτεροι tour operators έστελναν σε ημερήσια βάση πάνω από δέκα τσάρτερ, με 250-400 επιβάτες σε κάθε πτήση. Υπολογίζεται ότι η Τουρκία φέτος θα χάσει από τη μείωση των ρώσων τουριστών περίπου 8-9 δισ. δολάρια. Οι ρώσοι τουρίστες φαίνεται να προτιμούν για τις διακοπές τους τις ακτές του Κρασνοντάρ και της Κριμαίας. Ένα μεγάλο τμήμα ρώσων τουριστών που άλλες χρονιές κατευθυνόταν στην Τουρκία και την Αίγυπτο, φέτος θα πάει στην Ελλάδα, την Κύπρο, την Ισπανία και τη Βουλγαρία.
Turkish StreamΕν τω μεταξυ, η Γκαζπρόμ δήλωσε, μέσω του εκπροσώπου της Σεργκέι Κουπριάνοφ, ότι είναι πάντα ανοιχτή στο διάλογο για τον Turkish Stream. Ο ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν δήλωσε στις αρχές Ιουνίου ότι η Ρωσία παραμένει πιστή στην ιδέα κατασκευής αγωγού φυσικού αερίου από τη Μαύρη Θάλασσα προς την Ευρώπη, χωρίς να διευκρινίζεται η διαδρομή (από Τουρκία ή από Βουλγαρία), τονίζοντας ότι η απόφαση για την υλοποίησή του βρίσκεται στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Γρήγορη υλοποίηση της κατασκευής του αγωγού δεν φαίνεται στον ορίζοντα. Πέρασε πολύς χρόνος χωρίς να γίνει κάτι. Οι αγωγοί που προορίζονταν για τον South Stream ήδη χρησιμοποιούνται για την κατασκευή του North Stream-2, ενώ η συμφωνία για την τοποθέτηση των σωλήνων του αγωγού με την ιταλική Saipem SA δεν είναι πλέον σε ισχύ. Εκτός των άλλων, ο αγωγός Turkish Stream θα κατασκευαζόταν με ρώσικα κεφάλαια, κάτι που επανεξετάζεται από τη Γκαζπρόμ, λόγω της χαμηλής τιμής του φυσικού αερίου. Προτεραιότητα τώρα έχουν τα δύο μεγάλα επενδυτικά προγράμματα Power of Siberia με την Κίνα και North Stream-2 μέσω Γερμανίας.
Η Τουρκία τώρα παίρνει 14 δισ. κυβικά φυσικού αερίου από τη Ρωσία μέσω Ουκρανίας και Ρουμανίας. Το 2020 όμως θα σταματήσει να λειτουργεί το τράνζιτ μέσω Ουκρανίας, ενώ η συμφωνία για εναλλακτικό αγωγό δεν έχει ακόμη υπογραφεί. Με βάση το αρχικό σχέδιο, ο Turkish Stream θα είχε τέσσερις αρτηρίες, η πρώτη θα αντικαθιστούσε τους όγκους φυσικού αερίου που έρχονται μέσω Ουκρανίας. Η Τουρκία πολύ δύσκολα θα τα καταφέρει χωρίς το ρώσικο φυσικό αέριο. Ακόμη και αν υλοποιηθεί η διεύρυνση του ΤΑΝΑΡ από το Αζερμπαϊτζάν το 2019, η Τουρκία θα παίρνει μόνο 6 δισ. κυβικά ετησίως.
Πυρηνικός σταθμός ηλεκτρικής ενέργειαςΠαράλληλα, μετά την κατάρριψη από την Τουρκία του ρώσικου βομβαρδιστικού, η Μόσχα πάγωσε την κατασκευή του πυρηνικού σταθμού παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας Akkuyu. Ο σταθμός αυτός θα κατασκευαζόταν εξ ολοκλήρου από τη Ρωσία και θα αποπληρωνόταν από την Τουρκία σε διάρκεια είκοσι ετών. Η ρώσικη πλευρά σκέπτεται μήπως κατασκευάζοντας τον πυρηνικό σταθμό δημιουργήσει έναν ανταγωνιστή του φυσικού αερίου που προμηθεύει την Τουρκία. Σύμφωνα με εκτιμήσεις τούρκων ειδικών, αν η Τουρκία χρησιμοποιούσε πυρηνική ενέργεια για ηλεκτροπαραγωγή τα τελευταία δέκα χρόνια, θα εξοικονομούσε περίπου 14 δισ. δολάρια από την αγορά φυσικού αερίου. Το σχέδιο για την κατασκευή του πυρηνικού σταθμού φαίνεται να μπαίνει στο αρχείο. Όταν έγινε, οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών ήταν άριστες. Τώρα τίποτα δεν είναι απλό και όπως πριν.
Αγροτικά προϊόντα και κατασκευέςΕπιπλέον, η Ρωσία απαγόρευσε την εισαγωγή από την Τουρκία ορισμένων αγροτικών προϊόντων. Μέχρι σήμερα, η Τουρκία ήταν ο κύριος προμηθευτής ντομάτας, μανταρινιών και σταφυλιών. Το μεγαλύτερο μέρος αυτών των προϊόντων υποκαταστάθηκαν από αντίστοιχα από το Αζερμπαϊτζάν, την Αρμενία και το Μαρόκο.
Τέλος, η Ρωσία απαγόρευσε σε αρκετές τούρκικες κατασκευαστικές εταιρείες τη συμμετοχή τους σε μεγάλα κατασκευαστικά έργα στη ρώσικη επικράτεια. Ο κύκλος εργασιών των τουρκικών κατασκευαστικών εταιρειών στη Ρωσία ήταν πάνω από 1 δισ. ευρώ ετησίως. Μεγάλες τουρκικές κατασκευαστικές εταιρείες αναγκάστηκαν να σταματήσουν έργα που ήδη είχαν αρχίσει. Η εταιρεία Enka π.χ. σταμάτησε τις επισκευές στο κτίριο της Κρατικής Δούμας και η εταιρεία Renaissance Construction την κατασκευή του κτιρίου της Γκαζπρόμ στην Αγία Πετρούπολη.
Δύσκολα οι δύο χώρες, παρά τη συγνώμη, θα μπορέσουν αν αποκαταστήσουν τις παλιότερες φιλικές τους σχέσεις. Αφορμή για τη ραγδαία χειροτέρευση των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών αποτέλεσε η κατάρριψη του ρώσικου Σουχόι. Αιτία, όμως, είναι ο γεωπολιτικός ρόλος που θέλει να διαδραματίσει η Ρωσία και η Τουρκία στην περιοχή. Την Τετάρτη 28 Ιουνίου, πραγματοποιήθηκε τηλεφωνική συνομιλία μεταξύ Βλαντίμιρ Πούτιν και Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, διάρκειας 40 λεπτών. Οι δύο πρόεδροι συμφώνησαν να λάβουν μέτρα για την ομαλοποίηση των σχέσεων των δύο χωρών. Επίσης, συμφώνησαν να συναντηθούν χωρίς να προσδιοριστεί η ημερομηνία (σύμφωνα με τις πληροφορίες η συνάντηση αυτή θα πραγματοποιηθεί στις 4-5 Σεπτεμβρίου στην Κίνα στο περιθώριο της Συνόδου των G20). Αρχικά συναντήθηκαν οι υπουργοί εξωτερικών, Σεργκέι Λαβρόφ και Μελβούτ Τσαβούσογλου, την Παρασκευή 1 Ιουλίου, στο Σότσι στη Σύνοδο του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας του Ευξείνου Πόντου, όπου συζήτησαν την κατάσταση στη περιοχή, τη συριακή κρίση και έματα διμερών σχέσεων.
Μιχάλης Πέρας