Του Δημήτρη ΡαπίδηΟ κλιμακούμενος απομονωτισμός, που προκαλούν οι επιλογές του ΑΚΡ και του προέδρου της Τουρκίας Ταγίπ Ερντογάν και η απομάκρυνση από τη Δύση δημιουργούν νέες περιφερειακές, και σε μεγάλο βαθμό αναγκαστικές συνεργασίες με τρίτα κράτη που ασκούν επιρροή στη δική τους ζώνη συμφερόντων. Δύο από αυτές τις συνεργασίες, που θα μπορούσαν να λάβουν και χαρακτήρα τριμερούς συνεργασίας, είναι εκείνες με την Ρωσία και το Ισραήλ.
Ετεροβαρής σχέσηΗ υποχωρητικότητα που έδειξε πρόσφατα η τουρκική ηγεσία και η επαναπροσέγγιση με τη Μόσχα, μετά το πάγωμα των σχέσεων με αφορμή την πτώση του ρωσικού μαχητικού και τη σύγκρουση συμφερόντων στη Συρία, δημιουργούν μια ετεροβαρή σχέση. Ο ρόλος και ο λόγος της ρωσικής ηγεσίας στις γεωπολιτικές εξελίξεις που αφορούν άμεσα την Τουρκία ενδυναμώνεται, με την Άγκυρα να παίρνει ως αντάλλαγμα την χαλάρωση των εμπορικών κυρώσεων και την αναθέρμανση των διμερών σχέσεων στο επιχειρηματικό πεδίο και στην τουριστική αγορά.
Οι συνομιλίες των δύο πλευρών ξεκίνησαν με πρωτοβουλία του Ερντογάν, αφού προηγήθηκαν άτυπες συναντήσεις με εκπροσώπους από κέντρα ερευνών και ομάδες άσκησης επιρροής (lobby) και από τις δύο πλευρές προκειμένου να δημιουργηθεί το κατάλληλο κλίμα και περιβάλλον. Και οι δύο πλευρές αναγνώρισαν πως η συνεργασία τους είναι χρήσιμο να αναζωογονηθεί, ειδικά με τις εξελίξεις στο πεδίο της καταπολέμησης της τρομοκρατίας και με την Ευρωπαϊκή Ένωση να συνεχίζει και να ανανεώνει για ένα ακόμη εξάμηνο τις κυρώσεις απέναντι στην Ρωσία.
Στόχος, επίσης, της τουρκικής ηγεσίας είναι να συζητηθεί το ενδεχόμενο συμμετοχής της Τουρκίας τόσο στην επενδυτική τράπεζα των BRICS, όσο και η ενίσχυση του ρόλου και της παρουσίας της στον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης. Στον Οργανισμό συμμετέχουν, πέραν της Κίνας και της Ρωσίας, κράτη της Κεντρικής Ασίας, όπου για εθνοτικούς και ευρύτερα πολιτισμικούς λόγους η Τουρκία επιθυμεί να έχει λόγο και θέση την πορεία των εξελίξεων, κυρίως σε θέματα οικονομικής και ενεργειακής συνεργασίας. Από την πλευρά της η Ρωσία, επιθυμεί να έχει έναν σύμμαχο-μπαλαντέρ στην ισορροπία δυνάμεων με την Κίνα, κάτι το οποίο αποδέχεται η τουρκική ηγεσία, προωθώντας παράλληλα την δική της ατζέντα.
Αναθέρμανση σχέσεωνΣε παράλληλο πλαίσιο μεθοδεύτηκε και η επανέναρξη της συνεργασίας με το Ισραήλ. Οι διμερείς σχέσεις των δύο χωρών, παρά τις συνεχείς προστριβές της τελευταίας δεκαετίας σε επίπεδο κορυφής, διατηρούνταν σε μια ισορροπημένη κατάσταση στο επίπεδο της «χαμηλής» επικοινωνίας μεταξύ διαφορετικών πολιτικών και οικονομικών δρώντων σε Τελ Αβίβ και Άγκυρα.
Η προσέγγιση έγινε -και σε αυτή την περίπτωση- από την τουρκική πλευρά, με απώτερο στόχο την εκμετάλλευση των ενεργειακών κοιτασμάτων και την αξιοποίηση του τουρκοκυπριακού κρατιδίου. Η Άγκυρα δεν επιθυμεί επίλυση του Κυπριακού, στοχεύοντας, τουλάχιστον στην παρούσα φάση, στην διατήρηση του status quo και στην ανάπτυξη του βορείου τμήματος της νήσου ως όχημα για έμμεση εμπλοκή της στο ενεργειακό παιχνίδι, εγκλωβίζοντας ουσιαστικά την Λευκωσία και την ελληνοκυπριακή πλευρά.
Προσωρινό τρίγωνο ασφάλειαςΠαράλληλα, η Άγκυρα επενδύει και στην διαρκή υποχωρητικότητα των Βρυξελλών στο Κυπριακό, τις δυσκολίες στο προσφυγικό ζήτημα και τους εσωτερικούς, ευρωπαϊκούς κλυδωνισμούς που έχουν προκληθεί από το Brexit. Από στρατηγική σκοπιά, και σε μακροπρόθεσμη κλίμακα, η τουρκική διπλωματική κινητικότητα στην Ανατολική Μεσόγειο ίσως αποδυναμώσει σε καθοριστικό βαθμό το όποιο θετικό κλίμα έχει δημιουργηθεί για επίλυση του Κυπριακού με ειρηνικό και αμοιβαία επωφελή τρόπο.
Και οι δύο πρωτοβουλίες της τουρκικής πλευράς για αναθέρμανση σχέσεων με Ρωσία και Ισραήλ έχουν χαρακτήρα προσωρινότητας και δεν αναπτύσσονται στο πλαίσιο ενός στρατηγικού σχεδίου. Ο στόχος της τουρκικής ηγεσίας είναι να δημιουργηθεί ένα τρίγωνο ασφαλείας προκειμένου να διασφαλιστεί, για την Τουρκία, τόσο το πλασάρισμά της στη διανομή της ενεργειακής πίτας στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου, όσο και η ανάπτυξη συμμάχων με ειδικό γεωπολιτικό βάρος και ισχύ ενάντια την αυξανόμενη επιρροή του Ιράν και τις συνεχείς πιέσεις από την αμερικανική πλευρά.
Είναι αρκετά επισφαλές να διαβλέψουμε εάν οι τακτικισμοί της Άγκυρας θα αποδώσουν σε βάθος χρόνου, ωστόσο είναι σίγουρο ότι οι συνεχείς αλλαγές στον συσχετισμό δυνάμεων στην ευρύτερη περιοχή δεν ευνοούν την χάραξη μακρόπνοων στρατηγικών. Σε κάθε περίπτωση, το «πάνω χέρι» στην σχέση αυτή έχουν τόσο η Ρωσία και το Ισραήλ, και σε καμία περίπτωση η Τουρκία.
* Ο Δ. Ραπίδης είναι πολιτικός επιστήμονας και επικοινωνιολόγος, μέλος της Γραμματείας Εξωτερικής Πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ.