Η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται. Η Ισπανία του 2016 δεν είναι η Ελλάδα του 2015. Δεν πέτυχε το εγχείρημα του Unidos Podemos να ξεπεράσει τους σοσιαλιστές και να μεταβληθεί στο δεύτερο κόμμα της ισπανικής Βουλής με την ελπίδα ότι θα υπήρχαν οι αριθμοί για μια κυβέρνηση της αριστεράς. Το ισπανικό Σοσιαλιστικό Κόμμα (PSOE) δεν είναι το ΠΑΣΟΚ, αλλά ένα κόμμα περισσότερο δομημένο το οποίο, όσο και αν βιώνει μια βαθιά κρίση, αντέχει, με σχεδόν πεντέμισι εκατομμύρια ψήφους (22,6% και 85 βουλευτές). Και το Λαϊκό Κόμμα (PP), όσο και αν πλήττεται από συνεχή σκάνδαλα διαφθοράς, δεν είναι η Νέα Δημοκρατία. Ο Μαριάνο Ραχόι νικά με ευρύ περιθώριο (33% και 137 βουλευτές), βελτιώνοντας τα αποτελέσματα του Δεκεμβρίου (660 χιλιάδες ψήφοι και 14 βουλευτές επιπλέον). Ο ισπανός πρωθυπουργός θεωρούταν ένα πολιτικό πτώμα ενώ αντίθετα παραμένει όρθιος, έχοντας και την ελπίδα να προεδρεύσει στη νέα κυβέρνηση.
Του Στίβεν Φόρτι*Πάνω απ’ όλα, ο δικομματισμός δεν καταρρέει, αλλά ενισχύεται ελαφρά: από το 50,7% των ψήφων του Δεκεμβρίου περνάει σχεδόν στο 55,7%. Δεν είναι οι αριθμοί που είχε πριν λίγα χρόνια – το 2008 το Λαϊκό Κόμμα και το Σοσιαλιστικό Κόμμα είχαν ως άθροισμα περίπου το 80% των ψήφων –, μα το σήμα είναι ξεκάθαρο: οι ψηφοφόροι κατέφυγαν στα παραδοσιακά κόμματα σε μια στιγμή εντάσεων και μεγάλων αβεβαιοτήτων που σηματοδότησε το δημοψήφισμα για το Brexit. Η «ωφέλιμη ψήφος» που ζήτησε επανειλημμένα ο Ραχόι στην προεκλογική εκστρατεία πάει όλη στο Λαϊκό Κόμμα σε βάρος των Πολιτών (13% και 32 βουλευτές).
Ο άνεμος της αλλαγής, που ανακοίνωναν όλες οι δημοσκοπήσεις, ήταν πιο μετριοπαθής απ’ ό,τι περιμέναμε. Ένα αεράκι και τίποτε περισσότερο. Το Unidos Podemos, ο συνασπισμός που αποτελείται από το Podemos και την Ενωμένη Αριστερά (IU), ο οποίος στηρίχτηκε από τις περιφερειακές συγκλίσεις στην Καταλονία, στη Γαλικία, στις Βαλεαρίδες και στη Βαλένθια, σταμάτησε στην τρίτη θέση (21,1% και 71 έδρες), χάνοντας πάνω από 1 εκατομμύριο ψήφους σε σχέση με τις εκλογές της 20ής Δεκεμβρίου. Δεν πρόκειται για ήττα ούτε για αποτυχία, όπως έγραψαν πολλές εφημερίδες, αλλά για αποτέλεσμα κατώτερο των προσδοκιών, που επιβεβαιώνει την ύπαρξη ενός παγιωμένου αριστερού κόμματος που συγκεντρώνει πάνω από 5 εκατομμύρια ψήφους. Κάτι εντελώς νέο για την Ισπανία.
Μια πρώτη ανάλυσηΗ αύξηση της αποχής – η συμμετοχή πέρασε από το 73 στο 69,8%, αλλά στην πραγματικότητα ακόμη λιγότερο αν υπολογίσουμε ότι ένα εκατομμύριο Ισπανοί που διαμένουν στο εξωτερικό δεν ψήφισαν – οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο εκλογικό σώμα της αριστεράς, το οποίο, κουρασμένο και δυσαρεστημένο τόσο με την επανάληψη των εκλογών όσο, ίσως, και με τον τύπο του συνασπισμού, αποφάσισε να μείνει σπίτι. Είναι ακριβώς αυτό το εκατομμύριο ψήφων που λείπει από το Unidos Podemos σε σχέση με τον Δεκέμβριο.
Οι αιτίες; Μια πρώτη ανάλυση της ψήφου δείχνει ότι εκεί όπου η Ενωμένη Αριστερά είχε πετύχει καλά αποτελέσματα πριν έξι μήνες το Unidos Podemos έχασε περισσότερο (Μαδρίτη Αστούριας, Ανδαλουσία). Δυσαρέσκεια εκ μέρους του κλασικού ψηφοφόρου της Ενωμένης Αριστεράς με το λαϊκισμό αλά Λακλάου του Podemos; Είναι πιθανό. Από την άλλη, όμως, ίσως να υπήρξε ένα μέρος των ψηφοφόρων του Podemos που ένιωσε ότι δεν εκπροσωπείται από τη συμμαχία με την Ενωμένη Αριστερά και από έναν προφανή και διακηρυχθέντα αριστερό ιδεολογικό χαρακτηρισμό.
Απώλειες και στους τοπικούς συνασπισμούςΑκόμη και οι συγκλίσεις που συνδέονται με το Podemos, οι οποίες κατέβηκαν σε διάφορες περιφέρειες, δεν βελτίωσαν τα αποτελέσματά τους. Στην Καταλονία, το En Comú Podem – που αποτελείται από τη Barcelona en Comú, το Podemos, το ICV-EUiA και το Equo – επιβεβαιώνει τη θέση του ως πρώτο κόμμα, με 12 βουλευτές, χάνει όμως 80 χιλιάδες ψήφους, ένα τμήμα τους και στην ίδια την πόλη της Βαρκελώνης, που διοικείται από τη δήμαρχο Άντα Κολάου. Στη Βαλένθια, ο συνασπισμός «A la Valenciana», που αποτελείται από το Compromís, το Podemos και την Ενωμένη Αριστερά, διατηρεί τη θέση του ως δεύτερο κόμμα (9 βουλευτές), χάνει όμως περίπου130 χιλιάδες ψήφους και μεγαλώνει η απόσταση από το Λαϊκό Κόμμα (13 βουλευτές). Στις Βαλεαρίδες, επίσης, οι ισορροπίες δεν αλλάζουν: το Units Podem Més, που συνενώνει το Podemos, την Ενωμένη Αριστερά και τους αριστερούς εθνικιστές του Més, δεν βελτίωσε τα αποτελέσματα του Δεκεμβρίου (2 βουλευτές, χάνει 28 χιλιάδες ψήφους), ενώ στη Γαλικία, το En Marea – που αποτελείται από το Podemos, την Ενωμένη Αριστερά, τους αριστερούς εθνικιστές του Anova και τις τοπικιστικές λίστες που διοικούν τη Λα Κορούνια και το Σαντιάγκο ντε Κομποστέλα – το προσπερνούν οι σοσιαλιστές και γίνεται τρίτο κόμμα, ενώ χάνει 64 χιλιάδες ψήφους και έναν βουλευτή (από 6 σε 5).
Προσδοκίες εναντίον πραγματικότηταςΕκτός από τον Ινίγκο Ερεχόν, προς το παρόν κανείς δεν έθεσε υπό αμφισβήτηση τη συμμαχία με την Ενωμένη Αριστερά. Στόχος παραμένει η μεταβολή ενός εκλογικού συνασπισμού σε ένα πραγματικό πολιτικό σχέδιο. Στο εσωτερικό της Ενωμένης Αριστεράς, οι τομείς που είναι κοντά στον Γκασπάρ Λαμαθάρες έχουν ήδη ξεκινήσει την επίθεση στον Αλμπέρτο Γκαρθόν. Και στο εσωτερικό του Podemos, τα διάφορα ρεύματα έχουν ξαναρχίσει να υψώνουν τη φωνή τους: Οι «παμπλιστές» και οι «ερεχονιστές», αλλά και οι οπαδοί του Μονεδέρο – που έκανε σφοδρή κριτική στην προεκλογική εκστρατεία του Unidos Podemos – και οι τομείς που είναι κοντά στην Αντικαπιταλιστική Αριστερά, οι οποίοι εκπροσωπούνται από τον Μιγκέλ Ουρμπάν και την Τερέζα Ροντρίγκες, γενική γραμματέα του Podemos στην Ανδαλουσία. Έπειτα υπάρχουν οι περιφερειακές συγκλίσεις οι οποίες πιέζουν για μεγαλύτερη αυτονομία.
Οι δημοσκοπήσεις δημιούργησαν ένα κλίμα λόγω του οποίου όλοι – και πρώτα τα ηγετικά στελέχη του Podemos – θεωρούσαν δεδομένο ότι θα περάσουν μπροστά από το Σοσιαλιστικό Κόμμα και μάλιστα ότι υπήρχε η πιθανότητα μιας κυβέρνησης του Πάμπλο Ιγκλέσιας. Οι προσδοκίες συγκρούστηκαν με την πραγματικότητα.
Τακτική για κάποιο αντάλλαγμα;Η πραγματικότητα τώρα μας μιλά για μια νομοθετική περίοδο με το Unidos Podemos στην αντιπολίτευση. Πρέπει όμως να καταλάβουμε ποιος θα κυβερνήσει. Υπάρχει ακόμη αβεβαιότητα, έστω και αν η πιθανότερη επιλογή είναι αυτή μιας κυβέρνησης μειοψηφίας του Λαϊκού Κόμματος με τη στήριξη ή την αποχή των Πολιτών και του Σοσιαλιστικού Κόμματος (και ίσως και του Βασκικού Εθνικιστικού Κόμματος). Προς το παρόν η συμφωνία μοιάζει να είναι μακριά, αλλά κανείς δεν θέλει να αναλάβει την ευθύνη να στείλει τη χώρα ξανά σε εκλογές. Θα ήταν η τρίτη φορά μέσα σε μόνο δώδεκα μήνες. Τα βέτο που έχουν τεθεί αυτή τη στιγμή από τον Άλμπερτ Ριβέρα και από τον Πέδρο Σάντσες σε μια κυβέρνηση υπό την ηγεσία του Ραχόι μοιάζουν περισσότερο με μια τακτική για να επιτύχουν κάποιο αντάλλαγμα. Το κεφάλι του Ραχόι; Δύσκολο. Μια σειρά από συμφωνίες για ένα πρόγραμμα διακυβέρνησης επικεντρωμένο σε κάποιες μεταρρυθμίσεις (του Συντάγματος, του εκλογικού νόμου, της δικαιοσύνης, κ.λπ.); Πιθανότερο.
Αυτό το Σάββατο συνεδριάζει η Ομοσπονδιακή Επιτροπή του Σοσιαλιστικού Κόμματος που θα πάρει θέση γι’ αυτό το θέμα και την 19η Ιουλίου σχηματίζεται η νέα Βουλή. Μεταξύ Αυγούστου και Σεπτεμβρίου θα υπάρξει οπωσδήποτε μια νέα κυβέρνηση στην Ισπανία. Και θα είναι, σε κάθε περίπτωση, μια κυβέρνηση του Λαϊκού Κόμματος. Για το Unidos Podemos αρχίζει μια μακρά περίοδος αντιπολίτευσης.
* Ο Σ. Φόρτι είναι ερευνητής στο Ινστιτούτο Σύγχρονης Ιστορίας του Νέου Πανεπιστημίου της Λισαβόνας (Istituto de Història Contemporanea – Universidade Nova de Lisboa).