Εκτός και εάν αποδείξει ότι είναι υπάκουη
Του Γκοφρέντο ΑντινόλφιΗ παράξενη περίπτωση της αριστερής κυβέρνησης στην Πορτογαλία συνεχίζει την πορεία της και, μάλιστα, χωρίς να δείχνει μεγάλες εσωτερικές διαφορές. Το Σοσιαλιστικό Κόμμα (Ps), το Πορτογαλικό Κομμουνιστικό Κόμμα (Pcp) και το Μπλόκο της Αριστεράς (Be) παραμένουν συμπαγή: δεν πειράζει κανείς τον Αντόνιο Κόστα, τον σοσιαλιστή πρωθυπουργό.
Μόλις σε λίγες δεκάδες εβδομάδων ζωής υπήρξαν πολλές προκλήσεις τις οποίες το μετωπικό σχήμα αναγκάστηκε να αντιμετωπίσει, και μια από τις πιο σημαντικές ήταν η πολεμική για τη βαθιά μεταρρύθμιση που έκανε η προηγούμενη κεντροδεξιά κυβέρνηση για την πολύ γενναιόδωρη χρηματοδότηση της ιδιωτικής παιδείας (ενώ προφανώς οι πόροι για τη χρηματοδότηση της δημόσιας παιδείας είχαν υποστεί δραστικές περικοπές). Τα μέσα ενημέρωσης δεν συγχωρούν και οι συντηρητικοί δείχνουν αρκετή ικανότητα κινητοποίησης, σε σημείο να δημιουργηθεί ένα αρκετά συμπαγές κίνημα που κατόρθωσε να φέρει στο δρόμο διάφορες δεκάδες χιλιάδες άτομα.
Κυρώσεις αν δεν διορθωθεί ο προϋπολογισμόςΠαρόλα αυτά, η σκληρότερη μάχη είναι πάντοτε η μάχη ενάντια στην Ευρώπη. Κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης του Ecofin, που πραγματοποιήθηκε το απόγευμα της Τρίτης στις Βρυξέλλες, οι υπουργοί Οικονομικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποφάσισαν να δεχτούν τις προτάσεις της Κομισιόν και να ξεκινήσουν τη διαδικασία για την επιβολή κυρώσεων στην Πορτογαλία και στην Ισπανία διότι δεν στάθηκαν ικανές να μειώσουν το έλλειμμα κάτω από το πλαφόν που είχε οριστεί.
Τώρα η μπάλα είναι πάλι στο γήπεδο της Κομισιόν,η οποία εντός 20 ημερών θα πρέπει να αποφασίσει το ύψος του προστίμου που θα μπορούσε να φθάσει το 0,2% του ΑΕΠ -σχεδόν 400 εκατομμύρια ευρώ- ή θα μπορούσε να παγώσει προσωρινά την πρόσβαση στους κοινοτικούς πόρους.
Θα μπορούσε, γιατί στην ουσία όλη η διαδικασία θα ήταν πιθανό να μην καταλήξει πουθενά. Όμως το πραγματικό ζήτημα δεν είναι αυτό, επειδή τα ολέθρια αποτελέσματα δεν θα αργήσουν να φανούν, ακόμη και σε περίπτωση επιεικούς συμπεριφοράς. Για να το κατανοήσουμε αρκεί να ακούσουμε τα λόγια του προέδρου του Eurogroup Γερούν Ντάισελμπλουμ στη συνέντευξή του στη Sic Tv:
“Τώρα πρέπει να καταλάβουμε ποια θα είναι η θέση που θα πάρει γι’ αυτό το ζήτημα η Κομισιόν και ποιες προτάσεις θα κάνουν η Πορτογαλία και η Ισπανία (…) όπως γνωρίζετε έχουν δέκα μέρες για να αντιδράσουν στην απειλή των κυρώσεων και ελπίζουμε ότι θα είναι μια αποφασιστική αντίδραση ως προς αυτό που πρέπει να γίνει για να επιλυθούν τα προβλήματα”.
Δηλαδή, όπως καταλαβαίνουμε, η διαδικασία αρχίζει επειδή οι λογαριασμοί δεν είναι εντάξει, αλλά αν οι προτάσεις διόρθωσης του προϋπολογισμού θα είναι ικανοποιητικές, τότε ίσως οι απειλές να μην υλοποιηθούν.
Απειλή με πολιτικό αντίκτυποΓια 4 χρόνια, από το 2011 έως το 2015, την περίοδο κατά την οποία ήταν η κεντροδεξιά στην κυβέρνηση, η Πορτογαλία θεωρείτο η καλή μαθήτρια της Ευρώπης, εκείνη η οποία, ουσιαστικά, εφάρμοζε υπάκουα όλες τις υποδείξεις που έρχονταν από την τρόικα. Αυτό συνέβαινε -και αξίζει τον κόπο να το θυμόμαστε- παρόλο που δεν υπήρξε ούτε μια χρονιά που το πραγματικό έλλειμμα να ήταν κάτω ή ίσο με τους προβλεπόμενους στόχους. Παραδόξως τώρα η καλή μαθήτρια πρέπει να τιμωρηθεί, εκτός και εάν αποδείξει ότι είναι υπάκουη.
Το ζήτημα, έστω και αν δυνητικά θα μπορούσε να καταλήξει σε μια απαλλαγή, αντιμετωπίζεται σε κάθε περίπτωση από την αριστερά ως ένα είδος απειλής και έχει σημαντικό εσωτερικό πολιτικό αντίκτυπο, που τροφοδοτείται πάνω απ’ όλα από την αντιπολίτευση. Η Μαρία Λουίς Αλμπουκέρκ, πρώην υπουργός Οικονομικών της κυβέρνησης Πέδρο Πάσος Κοέλιο (Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα – Psd που ανήκει στην κεντροδεξιά), δήλωσε απλά ότι εάν ήταν εκείνη ακόμη υπουργός το ζήτημα δεν θα είχε τεθεί γιατί, κατά τη δική της άποψη, οι αμφιβολίες των Βρυξελλών δεν αφορούν τόσο το παρελθόν, όσο το παρόν. Τα λόγια της έχουν πραγματικά κάτι το γελοίο, γιατί στην ουσία στο εδώλιο του κατηγορουμένου δεν είναι ο νόμος για τον προϋπολογισμό του 2016, αλλά ο τελευταίος φορολογικός νόμος της εποχής Πάσος Κοέλιο. Πρέπει επίσης να θυμηθούμε, όπως υπογραμμίζει η Καταρίνα Μαρτίνς, εκπρόσωπος τύπου του Μπλόκο, ότι η πρακτική των κυρώσεων λόγω υπέρβασης του πλαφόν εφαρμόστηκε μόνο στην Πορτογαλία και στην Ισπανία, παρόλο που μέσα στην ευρωομάδα είναι πολύ συχνό τα μέλη να μην τηρούν τα όρια.
Σημαντική στήριξη της κοινής γνώμηςΟι πιέσεις για να ψηφίσει η σοσιαλιστική κυβέρνηση διάφορα πρόσθετα μέτρα και για να προσπαθήσει περαιτέρω να μειώσει τις δαπάνες είναι πολύ ισχυρές. Προς το παρόν ο Κόστα υπερασπίζεται το orçamento (ΣτΜ προϋπολογισμός) και διαβεβαιώνει ότι δεν θα αλλάξει τίποτε από όσα έγιναν μέχρι τώρα κι αυτό βέβαια ισχύει τουλάχιστον εφόσον τα πραγματικά δεδομένα δεν διαψεύδουν τις στρατηγικές οικονομικής πολιτικής που έχουν υιοθετηθεί.
Και όμως, παρότι το πρώτο εξάμηνο ζωής της κυβέρνησης υπήρξε αντικειμενικά πολύ δύσκολο, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι η στήριξη της κοινής γνώμης είναι σημαντική: μόλις το 20% του πληθυσμού την κρίνει αρνητική ή πολύ αρνητική (Eurosondagem, Ιούνιος 2016). Τα κόμματα πάσχουν λιγότερο από το προβλεπόμενο: το Σοσιαλιστικό Κόμμα, το οποίο στις προηγούμενες βουλευτικές εκλογές είχε επιτύχει το 32% των ψήφων, πιστώνει σήμερα ένα 38%, δηλαδή μια αποφασιστική αύξηση. Σταθερό παραμένει το Μπλόκο της Αριστεράς (10,2%) και το Πορτογαλικό Κομμουνιστικό Κόμμα μειώνεται ελαφρά (6,7%) (Aximage Ιούνιος 2016).
Είναι σημαντικά αποτελέσματα που θα πρέπει να μας κάνουν να σκεφτούμε, γιατί κάνουν φανερό ότι η αναδιανεμητική λιτότητα είναι σε θέση να δημιουργήσει τη συναίνεση που είναι απαραίτητη για να βάλει φρένο στην κρίση αξιών των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων. Είναι αδύνατο να μη στρέψει κανείς το βλέμμα στη Γαλλία του Μανουέλ Βαλς, στη Γερμανία της Άνγκελα Μέρκελ, όπου το Spd βιώνει μια ταυτοτική κατάρρευση που γίνεται όλο και περισσότερο μη αναστρέψιμη, καθώς και στην Ιταλία του Ρέντσι. Εκτός των άλλων, τόσο στην Ισπανία, με τις εκλογές της 20ης Δεκέμβρη και πριν από την επανάληψη της 26ης Ιουνίου, όσο και στη Γερμανία, θα ήταν δυνατό να σχηματιστούν προοδευτικές κυβερνήσεις. Αυτές οι ευκαιρίες χάθηκαν, γιατί αν το Βερολίνο ή η Μαδρίτη ήταν λιγότερο αδιάλλακτοι υποστηρικτές των πολιτικών λιτότητας (ιδιαίτερα ο Ραχόι και Σόιμπλε), ακόμη και στο εσωτερικό των ευρωπαϊκών συμβουλίων και του Ecofin ο άνεμος θα ήταν πιθανότατα πολύ διαφορετικός.
Κρίση της δημοκρατίαςΕίναι όλο και προφανέστερο ότι η πολιτική λογοδοσία για όποιον ασκεί ηγετικούς ρόλους είναι συχνά ένα δευτερεύον πρόβλημα. Ο πρώην πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζοζέ Μανουέλ Ντουράο Μπαρόζο και πρώην κεντροδεξιός πρωθυπουργός γης Πορτογαλίας, υπέγραψε πρόσφατα σύμβαση με τη Goldman Sachs ως μη εκτελεστικός πρόεδρος. Πρόκειται για μια επιλογή που δεν παύει να προκαλεί ανησυχίες, διότι η ρευστότητα μεταξύ δημόσιων αξιωμάτων και χρηματοπιστωτικού κόσμου αφήνει να εννοηθεί, το λιγότερο, μια έλλειψη αυτονομίας και, συνεπώς, ουδετερότητας στις αποφασιστικές διαδικασίες.
Η περίπτωση του Μπαρόζο δεν είναι μεμονωμένη, η Μαρία Λουίς Αλμπουκέρκ, πρώην υπουργός Οικονομικών της κυβέρνησης του Πέδρο Πάσος Κοέλιο (πάντα κεντροδεξιά), θα είναι μη εκτελεστικός διαχειριστής της Arrow Global. Ο Βίτορ Γκάσπαρ, που προηγήθηκε της Αλμπουκέρκ στην ίδια κυβέρνηση, βρίσκεται σήμερα στο ΔΝΤ και ο Αλβάρο Σάντος Περέιρα, υπουργός Οικονομίας (στην ίδια κυβέρνηση), έχει υπογράψει σύμβαση με τον ΟΟΣΑ.
Μιλάμε για κρίση της δημοκρατίας, αλλά κάνουμε λίγα για να επιλυθεί το σημαντικότερο ζήτημα: αυτό της απόλυτης απουσίας ανταπόκρισης έναντι των πολιτών.
Και όμως, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν αναμφίβολα ότι δεν χρειάζονται πολλά για να αναδομηθεί μια σχέση εμπιστοσύνης, αλλά ότι η επανεκλογή ίσως να μην είναι πλέον ένας από τους κυριότερους στόχους ενός επαγγελματία πολιτικού.
Μετάφραση: Τόνια Τσίτσοβιτς