Ex LibrisΕπιλογικά και λοιπά άλλα 
Λιθάρι βάνω στην καρδιά, στα σωθικά μου πέτρα,Και παίρνω την απόφαση, και μπαίνω σ' άλλα μέτρα. Επειδή έτυχε να έχω - σωστότερα επειδή είχα, για να κρατάμε και το αμείλικτο του ρηματικού χρόνου - στενή γνωριμία με την Μ. Θεοδσοπούλου, θα επιχειρήσω να δώσω μια δειγματοληπτική εικόνα της όλης παρουσίας της από το 1984. Ορίζοντάς το λίγο διαφορετικά, θα έλεγα ένα χρονοδιάγραμμα, όσο γίνεται λιγότερο φιλολογικό, στα έντυπα, περιοδικά και εφημερίδες, στα οποία κατά καιρούς συνεργάστηκε. Εξ ανάγκης θα καταφύγω σε βιβλιογραφικές αναφορές, όχι για πληκτική ακριβολογία, αλλά αποκλειστικά και μόνο ως ασφαλείς δρομοδείκτες.
ΑφετηρίαΗ Μάρη Θεοδοσοπούλου κάνει τα πρώτα βήματα με ψευδώνυμο. Τυγχάνει να το ξέρω επειδή νονός της ψευδωνυμίας. Αντλήθηκε από ομότιτλη ταινία του Φασμπίντερ, που εκείνη την εποχή είχε εντυπωσιάσει, όχι τους σινεφίλ, αλλά τους οπαδούς του καλλιτεχνικού κινηματογράφου. Κάποτε υπήρχαν κι αυτοί.
Μεταγράφω ξερά, όπως σε βιβλιογραφία: «Μισέλ Φουκώ - Αφιέρωμα», περιοδικό
Θούριος (189), 5 Ιουλ. 1984, σ. 32-41. Διευκρίνιση. Έγινε με αφορμή το θάνατο του Φουκώ, 25 Ιουν. και στο αφιέρωμα παρατάσσονται: αναδημοσίευση συνέντευξής του σε μετάφραση από τα γαλλικά της Μαρίας Μπράουν και Διονύση Λιάρου, «Η αλήθεια: ένα Βακχικό όργιο». Δεύτερο, πάλι εκ βιβλιογραφικής μεταγραφής: «Σερζ Ντανέ, "Ο ελληνικός κινηματογράφος περιμένει το νομοσχέδιό του"», μετάφραση (= από τη Λιμπερασιόν) Μαρία Μπράουν,
Αριστερά Σήμερα (9), Νοέ. 1984, σ. 42-44.
Αυτή είναι η αφετηρία. Τα υπόλοιπα της ψευδωνυμίας και της ανωνυμογραφίας που ακολουθούν, έχουν αξία μόνο βιβλιογραφική.
Με χρονικό άλμα πάμε σε επώνυμη παρουσία. Παρενθετικά, όχι όμως άσχετα, πρέπει, εν συντομία, να κάνω αναφορά σε παράπλευρες πτυχές.
Καλοκαίρι του 1968 αποκτά οριστική μορφή η διάσπαση στην κομμουνιστική αριστερά. Προκύπτουν δύο σκέλη. Το ήδη υπάρχον ΚΚΕ και το ΚΚΕ-Εσωτερικού. Στη μεταπολίτευση, Ιαν. του 1987, ακολουθεί στο δεύτερο σκέλος νέα διάσπαση. Τότε συγκροτείτε το ΚΚΕ Εσωτερικού - Ανανεωτική Αριστερά. Άτυπα ή και φανερά, ηγετικό ρόλο στις πριν και μετά τη διάσπαση διεργασίες κρατάει ο Γιάννης Μπανιάς. Από εκεί ακριβώς πηγάζει ο κατηγορηματικός σήμερα όρος "μπανιάδες" στα αστικά έντυπα για την σημερινή αριστερή(!) τάση του ΣΥΡΙΖΑ.
Τότε, λοιπόν, ο Γ. Μπανιάς έμεινε ορφανός από κομματικό έντυπο, εφόσον
Η Αυγή ταυτίστηκε ενεργά με το έτερο σκέλος. Τον ίδιο κιόλας μήνα, δηλαδή Ιαν. 1987, σε συνέντευξη του (= Άκη Κασώνα «Ο Γιάννης Μπανιάς μιλάει...», Αντί (337), 16 Ιαν. 1987, σ. 18-20), μιλάει και εξηγεί για το υπό συγκρότηση περιοδικό
Κάπα. Μια βδομάδα αργότερα, 23 Ιαν. 1987, "σκάει μύτη" στα περίπτερα το εν λόγω περιοδικό, με δεκαπενθήμερη εκδοτική πορεία. Εκεί, με το αρκτικόλεξο Μ. Θ. "σκάει μύτη" και η Θεοδοσοπούλου. Επακριβώς: Μ. Θ, «Φερνάν Μπροντέλ, ο στοχαστής του χρόνου και της ιστορίας»,
Κάπα (5), 20 Μαρ. 1987, σ. 42-43. Στο 8ο τχ., 1 Μαϊ. 1987, υπογράφει κανονικά: Μ. Θεοδοσοπούλου, «Μισέλ Σερρές: δρομοδείκτες ενός στοχαστή, Στην εποχή του Ερμή». Στη συνέχεια και μέχρι τέλη του 1988 κρατάει μονίμως μονοσέλιδο ή δισέλιδο θέμα βιβλίου.
Πάλι παρενθετικά. Είναι σωστά και αληθή τα περί
Κάπα πάλαι ποτέ "σύντροφε" Κοβάνη, εσύ που μπορεί να θυμάσαι τα παρασκηνιακώς κομματικά δρώμενα! Η ερώτηση δεν είναι ρητορική, αλλά για να συνεννοούμαστε. Είμαι αυτό που είμαι μαζί με το παρελθόν. Εκτός εάν έχει πέσει ζαχαριαδική αμνησία ή και αποκήρυξη τύπου "Μιζέρια". Εάν ναι, τότε το πράγμα αλλάζει και η "συν-εννόηση" πάει στο βρόντο. Εάν πάντως τα ανακαλείς εύκολα στη μνήμη, "σφύριξέ τα" στον επίσης πάλαι ποτέ "σύντροφο" Παύλο, γιατί μάλλον πάσχει ή θέλει να πάσχει από αμνημοσύνη. Παρένθεση τέλος.
Την ίδια περίοδο που "κατεβάζει ρολά" το
Κάπα (τέλη 1988), η Θεοδοσοπούλου ξεκινά συνεργασία στο
Αντί, με κείμενα για λογοτεχνία και ένα μικρό διάστημα για θέατρο. Ας μην καταφύγω πάλι σε βιβλιογραφικές λεπτομέρειες γιατί μοιάζουν πληκτικές. Φτάνει πάντως συνεργασία μέχρι κάπου το 1995 και μετράμε χονδρικά γύρω στην πενταετία.
Αφήνω χρονικά πίσω τη σελίδα Ex Libris της
Εποχής, για ιδιαίτερο στη συνέχεια και πιο εκτενή σχολιασμό. Πάω στα λεγόμενα κάποτε από την αριστερά αστικά έντυπα.
Κάνω αδρομερώς αναφορά μόνο προς γενική ιδέα. Ξεκινά μόνιμη συνεργασία με
Το Βήμα (12 Ιουλ. 1998) και σταματά (17 Φεβ. 2008) με υπαιτιότητα της εφημερίδας. Από πλευράς χρόνου η συνεργασία αγγίζει τη δεκαετία. Ακολουθεί τριετής συνεργασία (αρχές 2009-αρχές 2012), με το ένθετο
Βιβλιοθήκη της
Ελευθεροτυπίας. Ύστατη συνεργασία είναι μια διετής (Μάι-Αύγ. 2013 - Ιαν.-Μάρ. 2015) με το περιοδικό
Οδός Πανός.
Αθροισμένες οι συνεργασίες:
Αντί, Βήμα, Ελευθεροτυπία, Οδός Πανός, μας βγάζουν 19-20 χρόνια. Αυτό ας κρατηθεί ανάμεσα στα υπόψη, γιατί
υπάρχει λόγος σοβαρός, όπως λέει ο λαϊκός μελωδός.
Εδώ μια διευκρίνιση. Ενδιάμεσα παρέκαμψα οποιαδήποτε νύξη σε διάσπαρτες δημοσιεύσεις σε λογοτεχνικά και άλλα έντυπα γιατί καταντάει βαρετή φιλολογία. Χωρίς άλλο περνώ στην
Εποχή.
Η Εποχή Η συνεργασία με την
Εποχή έχει αρχικά περιοδικό χαρακτήρα. Αν δεν κάνω λάθος, ξεκινά αρχές Μάρτη του 1990. Στη συνέχεια, κάπου στα μέσα του επόμενου έτους, αναλαμβάνει συστηματικά και ανελλιπώς τη σελίδα του βιβλίου. Όχι πάντως από το 1989, όπως λανθασμένα ή αβασάνιστα γράφτηκε στην
Εποχή της προ-προηγούμενης Κυριακής.
Η εκκίνηση και η αρχικά περιοδική συμμετοχή έγινε με πρόσκληση του Ηλία Κανέλλη, που κρατούσε τότε σελίδα κινηματογράφου και ρόλο συντονιστή στα πολιτιστικά. Αυτό καθόλου τυχαία. Βρισκόμαστε ακριβώς στη χρονική φάση που η "ομάδα Ελεφάντη", ανάμεσά της και σημερινοί υπουργεύοντες, σταδιακά εγκαταλείπει την
Εποχή, αφού, προηγουμένως, στο όνομά της "έκλεισε" το περιοδικό
Κάπα, στο οποίο εκείνη κρατούσε συστηματικά σελίδες βιβλίου. - Τα ανακαλείς αυτά φίλτατε Ηλία Κανέλλη ή μήπως κι εσύ τώρα στα απόδιαβα, με διαγραμμένο το παρελθόν ισχυριστείς άλλα! Τέλος πάντων.
Η σελίδα λοιπόν, φέρει σταθερά τη βινιέτα Ex Libris και εάν επιμελώς έχει τηρηθεί η αριθμητή σήμανση, μετράει συνολικά 1138 δημοσιεύσεις, συν μία, την τελευταία, αδημοσίευτη στην
Εποχή, με απόφαση και ευθύνη της εφημερίδας.
Η Θεοδοσοπούλου ήταν παρούσα κύριοι της
Απόχης. Αλλά που χάθηκε ο ρομαντισμός για να βρεθεί στον αβασάνιστο "πραγματισμό" της οδού Βλαχάβα! Ευτυχώς αναρτήθηκε τουλάχιστον στο μπλόγκ του Ex Libris.
Όσον αφορά την διαδικτυακή σελίδα του Ex Libris, που ξεκινά, εάν σωστά εντοπίζω, 24 Οκτ. 2008, υπάρχουν ενδιάμεσα αρκετές παραλείψεις. Αυτό όχι με δική της υπαιτιότητα, αλλά των επιτελών της
Εποχής. Εκείνοι ξέρουν το γιατί.
ΠαράλληλαΠροανέφερα ότι διατηρεί σταθερά τη σελίδα της
Εποχής από τα μέσα του 1991. Ήδη όμως, συνεργάζεται με κάποια τακτικότητα στο
Αντί. Προανέφερα επίσης, ότι αθροίζοντας τις εκτός
Εποχής συνεργασίες βγαίνει ένα χρονικό μάκρος κάπου 19-20 χρόνια. Κρατώντας μόνιμα και παράλληλα δύο σελίδες ανα εβδομάδα, ιδίως εκείνες της περιόδου στο
Βήμα και την
Ελευθεροτυπία, δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση. Επιβάλλει πιο ενδελεχή εποπτεία στα λογοτεχνικά πράγματα και επιπλέον, το βασικότερο, νυχθημερόν πυρετό απασχόλησης. Μονολεκτικά = ξεθέωμα. Αυτό όμως για ποιό λόγο; Επειδή εργασιομανής; Μπορεί. Μόνο που έτσι πέφτουμε σε πρόχειρη και εντελώς ανεγκέφαλη ψυχοπαθολογική ερμηνεία.
Εξηγώ λοιπόν: Το ένα ήταν βιοπορισμός, το άλλο γινόταν αμισθί στο όνομα κάποιας, παρεξηγημένης σήμερα, αριστερής συνέπειας και ήθους. Παρά τα ζόρια που προανέφερα, ποτέ δεν χρησιμοποίησε την
Εποχή ως εφαλτήριο του τύπου: Τώρα βολεύτηκα κι άϊντε γειά! - κατά το σύνηθες των υπό ωοτοκία εκεί κάθε φορά νεοσσών. Δυσδιάκριτη αλλά ουσιαστική διαφορά, ορίζει ακριβώς την ηθική υπόσταση του αριστερού κατά αντιδιαστολή εκείνης του επιτήδειου καιροσκόπου. Ο ορισμός μοιάζει ολίγον τι με ηθικολογία, εάν και εφόσον έχουμε χάσει τον μπούσουλα. Εμένα πάντως, ένας Καπετάνιος αυτό μου έλεγε, αυτό έκανε, αυτό έμαθα και δε πα να 'ναι ολίγον ή πολύ ηθικολογία. Αυτό κρατώ ως πρότυπο, μ’ αυτό ερμηνεύω τη δημόσια συμπεριφορά στα πρόσωπα.
Μερικά σχόλιαΔύο-τρία σχόλια επί του δημοσιεύματος με τίτλο «Βίος απόλυτος» στην
Εποχή της προ-προηγούμενης Κυριακής, με υπογραφή «Ε». Το μονόγραμμα δηλώνει την εφημερίδα, όχι πρόσωπο, οπότε σ’ αυτήν στοχεύει ο σχολιασμός.
Ιδεολογικο-φροϋδικής οπτικής το όλο κείμενο, επειδή έχω την εντύπωση πως είναι άστοχη ως οπτική, αποφεύγω οποιαδήποτε νύξη. Εξάλλου, ο υποκειμενισμός στη σημερινή "μαζική δημοκρατία" κατέληξε θεοποιημένη έννοια. Περιττά λοιπόν, τα γενικά σχόλια.
Για το επιμέρους πρώτο σχόλιο αντιγράφω: “
Δεν την έγραφε μόνο (= τη σελίδα)
διεκδικώντας απεριόριστη κυριαρχία, τη διόρθωνε και συχνά την έστηνε μαζί με τον Καμπύλη, που δούλευε υπό το άγρυπνο βλέμμα της...” Με άλλα λόγια, ιδιοκτησιακή αντίληψη και μανιακή με το "στήσιμο" της σελίδας, κάνοντας διπλή, κάποτε και τριπλή, διόρθωση των κειμένων. Μάλιστα.
Είναι γνωστό, όχι μόνο στους Ιεροσολυμίτες, ότι στα περισσότερα έντυπα της Αριστεράς απουσιάζει η συστηματική επιμέλεια στην κειμενογραφία. Όταν όμως γράφεις ή σχολιάζεις βιβλία λογο-τεχνίας και οτιδήποτε άλλο σε έντυπο λόγο, επιβάλλεται η στοιχειώδης τήρηση κάποιων γλωσσικών κανόνων. Ποτέ δεν παραδίνεσαι άβουλα ή προσχηματικά στον "δαίμονα του τυπογραφείου". Σε αντίθετη περίπτωση καταλήγεις στη βολική αγκαλιά της προχειρότητας. Προτιμότερο εκείνο το εύκολα παρεξηγήσιμο "σπαστικός" ή "νευρωτικός" της διόρθωσης, παρά η βολική αγκαλιά που προανέφερα. Αυτό και μόνο. Το υπόλοιπο που ακολουθεί, περί
εισβολής της "αγοράς" ως ερμηνευτικό σχήμα, είναι άλλο, άσχετο θέμα. Αφορά πτυχές του μετα-νεωτερικού καπιταλισμού, με διαχειριστή εν Ελλάδι το σημερινό κυβερνών κόμμα.
Στο δεύτερο επιμέρους σχόλιο, προς αποφυγή παρεξήγησης παραθέτω μεγάλο τμήμα της καταληκτικής παραγράφου: “
Συγκρούσεις, διαφωνίες, παρεξηγήσεις, αντιδράσεις από θιγόμενους, απαντήσεις και ανταπαντήσεις σε οξείς τόνους, πείσματα και αγανακτήσεις είχε άφθονα το μενού όλα αυτά τα χρόνια. Στην "Εποχή" μας, όσο κι αν ψάξετε, αγγέλους δεν θα βρείται. Τις ανθρώπινες αδυναμίες μας διασταυρώνουμε και συνθέτουμε, με την ελπίδα ότι γίνονται συλλογική δύναμη. ”
Αυτό ως θολή αιτιολογία(;) στο πρόσωπο της Θεοδοσοπούλου και εφόσον - προσοχή! - οι
ανθρώπινες αδυναμίες γίνονται συλλογική δύναμη, μεταφράζεται ως εξής: 'Όσες φορές βρέθηκε σε δύσκολη θέση από "ηθελημένες" παρερμηνείες κειμένων, η εφημερίδα την άφηνε έκθετη ή, κατά το κοινώς λεγόμενο, "έβγαζε το κωλαράκι της απέξω". Μέχρι αβρές ειρωνείες του τύπου, "
πολύξερη κριτικός" από μόνιμους συνεργάτες, μεταγενέστερους εκείνης, δεν εθεωρείτο σωστό και πρέπον να γίνει ενημέρωση πριν τη δημοσίευση. Έπρεπε, με άλλα λόγια, να τα τρώει ως τετελεσμένα στη "μάπα". Απολογιστικά σχόλια και προσχηματικές αιτιολογίες εκ των υστέρων - δεν σώζουν. Αντιθέτως, σχηματίζουν ένα θολό φωτογραφικό κάδρο ιδεολογικού εγωτισμού.
Αυτά περιληπτικά "συντρόφια" της
Εποχής.
Κάτι τελευταίοΑντιγράφω απόσπασμα από καταχώρηση στο διαδίκτυο του περιοδικού
Νέο Πλανόδιον, με υπογραφή Κώστας Κουτσουρέλης: "
Μου είχαν πει ότι υπήρξε φυσικός ή μαθηματικός πολυτάλαντη. Ότι στα νιάτα της ήταν συνεργάτις του μεγάλου Πριγκόζιν στο Βέλγιο και ότι είχε εμπρός της καριέρα λαμπρή, που την εγκατέλειψε για να επιστρέψει στα πάτρια και τη γλώσσα. Μεταδίδω την πληροφορία με κάθε επιφύλαξη...".
Τα πράγματα σε γενικές γραμμές έχουν περίπου έτσι. Μόνη διευκρινιστική προσθήκη, ότι ως το 1985-86 διατηρεί την έδρα Θεωρητικών Μαθηματικών στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο των Βρυξελλών ως βοηθός του νομπελίστα (1977) Ιλιά Ρομάνοβιτς Πριγκόζιν. Ακριβείς διευκρινίσεις ή, σωστότερα, ερμηνείες στο γιατί εγκατέλειψε το Πανεπιστήμιο των Βρυξελλών, σήμερα θεωρούνται παρωχημένοι ρομαντισμοί. Επειδή εκ συμπτώσεως συνεργός σ' αυτό, εμπίπτει και στο πεδίο του ιδιωτικού. Ας μείνει λοιπόν σε αφάνεια όπως των κρυπτοχριστιανών τους πρώτους μ. Χ. αιώνες. Ωστόσο, για να μη φαντάζει βαθύς μυστικισμός ή, το χειρότερο, προσποιητή μυστικοπάθεια, προσθέτω. Ο άλλοτε στενός και κατά περιόδους εναλλασσόμενος κύκλος της μποέμικης παρέας στα ταβερνεία των Εξαρχείων, μέσες-άκρες τα γνώριζε ή, τουλάχιστον τα υποψιαζόταν.
Κωστής Βουλπιώτης Υ.Γ. Το κείμενο γράφτηκε και προοριζόταν για δημοσίευση στο φύλλο της προηγούμενης Κυριακής.